Peter Behrens (14 tháng 4 năm 1868 – 27 tháng 2 năm 1940) là một kiến trúc sư, nhà thiết kế đồ họa và thiết kế công nghiệp hàng đầu của Đức, được biết đến nhiều nhất qua công trình tiên phong – Nhà máy tua-bin AEG tại Berlin năm 1909. Ông có sự nghiệp kéo dài nhiều thập kỷ, thiết kế các vật dụng, phông chữ và công trình kiến trúc với nhiều phong cách từ thập niên 1900 đến thập niên 1930.
Ông là một trong những thành viên sáng lập của Werkbund Đức vào năm 1907 – cũng là thời điểm ông bắt đầu thiết kế cho AEG, mở đường cho khái niệm thiết kế nhận diện thương hiệu (corporate design), kết hợp thiết kế đồ họa, kiểu chữ, sản phẩm và kiến trúc cho cùng một công ty.
Trong những năm tiếp theo, Behrens trở thành một kiến trúc sư thành công, dẫn dắt phong trào Cải cách Kiến trúc Đức mang tinh thần duy lý và cổ điển trong thập niên 1910. Sau Thế chiến thứ nhất, ông chuyển sang trường phái Biểu hiện bằng gạch (Brick Expressionism), tiêu biểu là công trình Trụ sở Hành chính Hoechst gần Frankfurt. Từ giữa thập niên 1920, ông dần chuyển hướng sang chủ nghĩa Hiện thực Mới (New Objectivity).
Ngoài vai trò kiến trúc sư, Behrens còn là nhà giáo dục, giữ chức Trưởng khoa Kiến trúc tại Học viện Mỹ thuật Vienna từ năm 1922 đến 1936. Là một tên tuổi có ảnh hưởng sâu rộng, ông thực hiện nhiều dự án tại Đức, các quốc gia châu Âu khác, Nga và Anh.
Nhiều kiến trúc sư hiện đại nổi bật của châu Âu từng làm việc cho ông thời gian đầu sự nghiệp, trong đó có Ludwig Mies van der Rohe, Le Corbusier và Walter Gropius.
Sự nghiệp
Behrens theo học tại trường Christianeum Hamburg từ tháng 9 năm 1877 đến lễ Phục sinh năm 1882. Từ năm 1886 đến 1889, ông theo học hội họa tại quê nhà Hamburg, cũng như ở Düsseldorf và Karlsruhe. Năm 1890, ông kết hôn với Lilly Kramer và chuyển đến Munich. Ban đầu, ông làm họa sĩ, minh họa sách và đóng sách theo phong cách thủ công mỹ nghệ. Behrens tham gia vào các nhóm nghệ sĩ có khuynh hướng sống phóng khoáng (bohemian) và quan tâm đến các chủ đề liên quan đến cải cách lối sống.
Trong thập niên 1890, Behrens cùng với Fritz Erler và Wilhelm von Debschitz là những nghệ sĩ ứng dụng tiêu biểu tại Munich – nơi Phái ly khai Munich (Munich Secession) kêu gọi một nền nghệ thuật phản ánh đời sống hiện đại Đức.
Năm 1899, Behrens nhận lời mời của Đại Công tước Ernst-Ludwig xứ Hesse trở thành thành viên thứ hai của Khu Nghệ sĩ Darmstadt vừa được thành lập. Tại đây, ông xây dựng ngôi nhà mang phong cách Jugendstil (Tân nghệ thuật) của riêng mình vào năm 1901 và tự tay thiết kế mọi thứ – từ nội thất, khăn tắm, tranh vẽ đến đồ gốm. Việc xây dựng ngôi nhà này được xem là bước ngoặt trong cuộc đời ông, đánh dấu sự rời bỏ giới nghệ sĩ ở Munich và cho thấy tài năng kiến trúc của ông ngay từ dự án đầu tay.
Năm 1903, Behrens được bổ nhiệm làm giám đốc Trường Nghệ thuật Ứng dụng (Kunstgewerbeschule) tại Düsseldorf, nơi ông tiến hành các cải cách thành công, phát triển những phương pháp giảng dạy thiết kế mới.
Năm 1907, Behrens cùng mười người khác (trong đó có Hermann Muthesius, Theodor Fischer, Josef Hoffmann, Joseph Maria Olbrich, Bruno Paul, Richard Riemerschmid, Fritz Schumacher…) và mười hai công ty thành lập tổ chức Werkbund Đức. Tổ chức này chịu ảnh hưởng rõ nét từ phong trào Nghệ thuật và Thủ công (Arts and Crafts), nhưng trong lĩnh vực kiến trúc lại nghiêng về khuynh hướng cổ điển. Các thành viên của Werkbund tập trung nâng cao gu thẩm mỹ chung của nước Đức thông qua việc cải thiện thiết kế của các vật dụng và sản phẩm hàng ngày. Chính tính thực tiễn này khiến tổ chức có ảnh hưởng lớn đến giới công nghiệp, các nhà hoạch định chính sách, nhà thiết kế, nhà đầu tư, nhà phê bình và giới học thuật.
Các công trình đầu thập niên 1900 của Behrens bao gồm loạt nhà triển lãm, gian hàng, một nhà hỏa táng và một số biệt thự tư nhân – tất cả đều cho thấy một hướng đi mới so với ngôi nhà Jugendstil ban đầu của ông, với xu hướng khám phá các khối hình học đơn giản và nguồn cảm hứng cổ điển.
AEG
Năm 1907, Behrens được Tập đoàn Điện lực Đức AEG (Allgemeine Elektrizitäts-Gesellschaft) mời làm cố vấn nghệ thuật. Nhà máy tua-bin AEG do ông thiết kế trở thành công trình quy mô lớn đầu tiên chứng minh tính khả thi và sức sống của các nguyên lý do Werkbund đề xuất. Behrens thiết kế toàn bộ hệ thống nhận diện thương hiệu cho AEG – từ logo, sản phẩm, quảng bá – và vì vậy, ông được xem là nhà thiết kế công nghiệp đầu tiên trong lịch sử.
Ông cũng thiết kế một loạt nhà máy cho AEG tại hai cơ sở ở Berlin, nổi bật là Nhà máy tua-bin AEG năm 1909 ở khu Moabit, được xem là một trong những ví dụ đầu tiên của chủ nghĩa hiện đại. Sau đó, ông tiếp tục thiết kế bốn công trình mới tại cơ sở Humboldthain, thể hiện sự quan tâm đến cả yếu tố cổ điển, kịch tính, lẫn tính hiện đại – tùy thuộc vào bối cảnh.
Vì chỉ là cố vấn chứ không phải nhân viên chính thức của AEG, Behrens có thể nhận các dự án khác và đã phát triển một văn phòng kiến trúc rất thành công. Trong giai đoạn này, ông thu hút nhiều học trò và trợ lý – sau này trở thành những tên tuổi hàng đầu của chủ nghĩa hiện đại – bao gồm Ludwig Mies van der Rohe, Le Corbusier, Adolf Meyer, Jean Kramer và Walter Gropius (sau này là giám đốc đầu tiên của Bauhaus).
Ngay sau Nhà máy tua-bin AEG, Behrens thiết kế loạt công trình văn phòng lớn theo phong cách tân cổ điển tối giản, tiêu biểu cho phong trào Cải cách Kiến trúc Đức. Đại sứ quán Đức tại St. Petersburg (1912) và Trụ sở điều hành của Continental AG ở Hannover (1912–1914) là những ví dụ tiêu biểu.
Brick Expressionism
Sau Thế chiến thứ nhất, phong cách của Behrens lại thay đổi. Giống như nhiều kiến trúc sư Đức khác, ông chuyển sang trường phái Biểu hiện bằng gạch (Brick Expressionism). Từ năm 1920 đến 1924, ông thiết kế và xây dựng Tòa nhà Hành chính Kỹ thuật của Hoechst AG tại Höchst, ngoại ô Frankfurt. Công trình có giếng trời cao vút ốp gạch màu – biểu trưng cho các sản phẩm nhuộm của nhà máy – và mặt đứng bằng gạch clinker tối màu, tháp đồng hồ và mái vòm đầy kịch tính, là một trong những ví dụ tiêu biểu nhất của phong cách này tại Đức.
Năm 1922, Behrens nhận lời giảng dạy tại Học viện Mỹ thuật Vienna, giữ chức trưởng khoa kiến trúc cho đến năm 1936, đồng thời tiếp tục nhận các dự án thiết kế trên khắp châu Âu.
Năm 1926, ông được Wenman Joseph Bassett-Lowke mời thiết kế nhà ở tại Northampton, Anh. Ngôi nhà có tên New Ways, hình khối trắng tinh, vuông vức, mái parapet răng cưa – thường được xem là ngôi nhà hiện đại đầu tiên ở Anh – đánh dấu sự chuyển hướng của Behrens sang chủ nghĩa hiện đại theo tinh thần Hiện thực Mới (New Objectivity).
Khu nhà ở Weissenhof
Năm 1925, Behrens được học trò cũ là Mies van der Rohe mời tham gia dự án quy hoạch khu nhà ở hiện đại tại Stuttgart – khu Weissenhof nổi tiếng. Behrens đóng góp một cụm căn hộ với các khối hình hộp chồng xếp, cho phép nhiều căn có ban công lớn mở ra ngoài trời.
Đấu thầu và dự án
Năm 1928, Behrens thắng cuộc thi quốc tế thiết kế Giáo đường Do Thái mới tại Žilina (Slovakia), được trùng tu từ năm 2012–2017 để trở thành trung tâm văn hóa. Cùng năm, ông cải tạo cửa hàng bách hóa Feller-Stern tại trung tâm Zagreb (Croatia), biến công trình Art Nouveau cũ thành một bố cục hiện đại phức tạp mang phong cách gần với De Stijl.
Năm 1931, ông thiết kế biệt thự trên đồi cho Clara Gans – con gái nhà tư bản công nghiệp Adolf Gans ở Frankfurt – với tổ hợp khối hình chữ nhật ốp đá, là ví dụ tiêu biểu cho phong cách Hiện thực Mới.
Năm 1929, Behrens tham gia cuộc thi thiết kế tái quy hoạch khu Alexanderplatz tại Berlin. Dù chỉ xếp thứ hai, phương án thiết kế khu phía tây nam của ông được nhà phát triển dự án lựa chọn, dẫn đến việc xây dựng hai tòa nhà Alexanderhaus và Berolinahaus vào năm 1932.
Cùng năm, ông hợp tác với học trò cũ Alexander Popp thiết kế nhà máy sản xuất thuốc lá quốc doanh Austria Tabak tại Linz. Dự án kéo dài do khủng hoảng kinh tế và hoàn thành vào năm 1935. Công trình nổi bật với mặt đứng dài, nằm ngang, hơi cong – được xem là thiết kế ấn tượng nhất của Behrens theo phong cách Hiện thực Mới.
Tái thiết Berlin
Năm 1936, Behrens rời Vienna về Berlin giảng dạy tại Học viện Nghệ thuật Phổ (nay là Akademie der Künste), được cho là với sự phê chuẩn trực tiếp của Hitler. Ông tham gia kế hoạch tái thiết Berlin của Hitler bằng việc được giao thiết kế trụ sở mới của AEG trên trục bắc–nam do Albert Speer quy hoạch. Dù Alfred Rosenberg phản đối lựa chọn này, Speer cho biết Hitler đã đích thân ủng hộ vì ngưỡng mộ Đại sứ quán Đức ở St. Petersburg do Behrens thiết kế.
Peter Behrens qua đời tại khách sạn Bristol ở Berlin ngày 27 tháng 2 năm 1940, khi đang lánh nạn khỏi dinh thự vùng quê của mình.
Một số công trình tiêu biểu
-
1900–1901: Nhà Behrens tại Mathildenhöhe, Darmstadt
-
1905–1907: Biệt thự Obenauer, Saarbrücken
-
1908–1909: Nhà máy tua-bin AEG, Berlin-Moabit
-
1911–1912: Đại sứ quán Đức tại St. Petersburg
-
1921–1925: Tòa nhà hành chính kỹ thuật của Hoechst AG, Frankfurt
-
1926: New Ways, Northampton, Anh
-
1927: Nhà ở tại Weissenhofsiedlung, Stuttgart
-
1928–1929: Các ga tàu điện ngầm tuyến U8 ở Berlin
-
1929–1931: Biệt thự Gans, Kronberg
-
1929–1931: Giáo đường Do Thái ở Žilina, Slovakia
-
1930–1932: Alexanderhaus và Berolinahaus tại Alexanderplatz, Berlin
-
1933–1951: Nhà thờ Christ the King tại Linz (hợp tác với Alexander Popp và các cộng sự)