Luis Barragán

Luis Ramiro Barragán Morfín (9 tháng 3 năm 1902 – 22 tháng 11 năm 1988) là một kiến trúc sư và kỹ sư người Mexico. Tác phẩm của ông đã ảnh hưởng đến các kiến trúc sư đương đại cả về mặt thị giác lẫn tư tưởng. Các công trình của Barragán thường được sinh viên và giảng viên kiến trúc quốc tế đến tham quan. Ông học ngành kỹ sư tại quê nhà, đồng thời hoàn thành toàn bộ các môn học bổ sung để đạt được danh hiệu kiến trúc sư.

Năm 1980, Barragán được trao giải Pritzker – giải thưởng danh giá nhất trong lĩnh vực kiến trúc – và ngôi nhà riêng của ông, “Nhà và xưởng làm việc Luis Barragán”, đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới vào năm 2004.

Cuộc đời thời niên thiếu

Barragán sinh ra tại Guadalajara, thuộc bang Jalisco, Mexico. Ông được đào tạo ngành kỹ thuật và tốt nghiệp tại Trường Kỹ sư Tự do (Escuela Libre de Ingenieros) ở Guadalajara vào năm 1923.

Sau khi tốt nghiệp, ông đi du lịch qua Tây Ban Nha và Pháp. Trong thời gian ở Pháp, ông biết đến các tác phẩm của Ferdinand Bac – một nhà văn, họa sĩ và nghệ sĩ người Đức-Pháp – người mà Barragán luôn nhắc đến suốt cuộc đời.

Năm 1931, ông lại đến Pháp một lần nữa, có một chặng dừng dài ở New York. Trong chuyến đi này, ông đã gặp họa sĩ bích họa Mexico José Clemente Orozco, một số biên tập viên tạp chí kiến trúc, và Frederick Kiesler. Tại Pháp, ông gặp gỡ ngắn với Le Corbusier và cuối cùng đến thăm các khu vườn do Ferdinand Bac thiết kế.

Ông hành nghề kiến trúc tại Guadalajara từ năm 1927 đến 1936, sau đó chuyển đến Thành phố Mexico.

Sự nghiệp

Tại Guadalajara, ông đã thiết kế hơn một chục ngôi nhà tư nhân trong khu Colonia Americana – khu vực hiện nay gần trung tâm Guadalajara. Những ngôi nhà này nằm gần nhau trong phạm vi đi bộ, là những dự án nhà ở sớm nhất của Barragán. Một trong những công trình đầu tiên của ông, Casa Cristo, đã được phục hồi và hiện là trụ sở của Hội Kiến trúc sư bang. Bốn ngôi nhà đầu tiên mà Barragán thiết kế đã mang dáng dấp của kiến trúc đương đại.

Các dự án lớn

Tại Thành phố Mexico, Barragán phát triển nhiều dự án nhà ở quy mô lớn, tiêu biểu là El Pedregal – một khu dân cư cao cấp mang tính thử nghiệm được xây dựng trên nền dung nham núi lửa. Ở đây, ông kết hợp các yếu tố như tường đá bazan, cây xanh và nước để hòa hợp kiến trúc với cảnh quan tự nhiên. Một số công trình đáng chú ý khác gồm Nhà Gilardi (1976), Nhà Ortega, Nhà Prieto López, Nhà Egerstrom và khu chuồng ngựa San Cristóbal (1966–1968) – hiện là nơi ở của nghệ sĩ Egerstrom.

Một trong những thiết kế nổi bật nhất của ông là Torres de Satélite (Tháp Vệ tinh, 1957), do ông cộng tác với nhà điêu khắc Mathias Goeritz, gồm các tháp bê tông hình khối sơn màu sặc sỡ đặt tại khu vực vệ tinh của Thành phố Mexico. Barragán cũng thiết kế nhiều nhà nguyện, nghĩa trang và không gian tôn giáo với ngôn ngữ hình khối cô đọng và giàu cảm xúc.

Ở giai đoạn sau của sự nghiệp, Barragán chuyển hướng sang những thiết kế có tính cá nhân và thiêng liêng hơn, với trọng tâm là ánh sáng, màu sắc và không gian yên tĩnh – phản ánh chiều sâu tinh thần trong kiến trúc của ông.

Năm 1945, ông bắt đầu quy hoạch khu dân cư Jardines del Pedregal tại Thành phố Mexico. Năm 1947, ông xây dựng ngôi nhà và xưởng làm việc của chính mình tại khu Tacubaya. Đến năm 1955, ông tiến hành cải tạo Tu viện Nữ tu Thánh Thể Capuchinas (Convento de las Capuchinas Sacramentarias) tại Tlalpan, Thành phố Mexico, đồng thời lên kế hoạch cho khu Jardines del Bosque ở Guadalajara.

Năm 1957, ông thiết kế Torres de Satélite (một công trình điêu khắc đô thị hợp tác với nhà điêu khắc Mathias Goeritz) và một khu dân cư cao cấp có tên Las Arboledas, cách Ciudad Satélite vài cây số.

Năm 1964, ông cùng kiến trúc sư Juan Sordo Madaleno thiết kế khu dân cư Lomas Verdes, cũng gần khu Satélite, thuộc thành phố Naucalpan, bang Estado de México. Năm 1967, ông tạo ra một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất của mình: khu cưỡi ngựa San Cristóbal Estates tại Thành phố Mexico.

Barragán và phong trào Hiện đại

Barragán đã gặp Le Corbusier và chịu ảnh hưởng từ phong trào Hiện đại châu Âu. Các công trình ông xây dựng sau khi trở về Mexico mang dáng dấp rõ nét của chủ nghĩa Hiện đại với những đường nét sạch sẽ, gọn gàng.

Tuy vậy, theo lời kiến trúc sư Andrés Casillas (người từng làm việc cùng Barragán), về sau ông hoàn toàn bác bỏ quan điểm rằng “ngôi nhà là một cỗ máy để sống” như khẩu hiệu của Le Corbusier. Trái lại với chủ nghĩa chức năng, Barragán hướng đến một “kiến trúc cảm xúc” và khẳng định rằng: “bất kỳ công trình kiến trúc nào không thể hiện sự tĩnh lặng đều là một sai lầm.”

Ông thường sử dụng các vật liệu thô mộc như đá và gỗ, kết hợp với ánh sáng – cả tự nhiên lẫn nhân tạo – theo cách sáng tạo và giàu chất thơ. Việc giấu các nguồn sáng trong nội thất mang lại bầu không khí tinh tế và trữ tình đặc trưng trong các công trình của ông.

Vinh danh

Trong nhiều năm, Barragán làm việc mà ít được ghi nhận cho đến năm 1975, khi ông được vinh danh bằng một triển lãm hồi cố tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại (MoMA) ở New York. Năm 1980, ông trở thành người thứ hai nhận giải thưởng Pritzker – giải thưởng danh giá nhất trong ngành kiến trúc. Ngôi nhà và xưởng làm việc của ông, được xây dựng năm 1948 tại Thành phố Mexico, đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới vào năm 2004.

Ảnh hưởng

Tác phẩm của Luis Barragán thường bị gán nhãn là “kiến trúc tối giản” – một cách gọi chưa chính xác. John Pawson, trong cuốn sách Minimum, đã đưa hình ảnh một số công trình của Barragán vào như minh họa. Dù phần lớn các kiến trúc sư theo đuổi chủ nghĩa tối giản không sử dụng màu sắc, các ý tưởng về hình khối và không gian mà Barragán khai phá vẫn tiếp tục có ảnh hưởng. Một số bài viết của kiến trúc sư đoạt giải Pritzker Álvaro Siza, viết trong lời tựa các cuốn sách, cũng đã nhắc đến tư tưởng của Barragán.

Louis Kahn từng tham khảo ý kiến Barragán về khoảng không gian giữa các khối nhà tại Viện Salk ở La Jolla, California. Theo tài liệu, ý tưởng ban đầu của Kahn là thiết kế một khu vườn giữa hai tòa nhà, nhưng Barragán gợi ý nên thay bằng một quảng trường trống chỉ có một yếu tố nước, nhằm phản ánh đúng tinh thần của địa điểm. Không gian này – có thể được hình thành từ lời khuyên của Barragán – ngày nay được xem là phần ấn tượng nhất trong toàn bộ tổ hợp. Ông cũng là cố vấn danh tiếng trong lĩnh vực thiết kế cảnh quan, được nhiều kiến trúc sư Mexico và quốc tế tìm đến vì khả năng độc đáo trong việc cảm nhận mối quan hệ giữa không gian ngoài trời, không gian nội thất và bối cảnh thiên nhiên.

Ảnh hưởng của Barragán có thể thấy rõ trong các tác phẩm của nhiều kiến trúc sư Mexico đương đại, đặc biệt là Ricardo Legorreta. Một trong các dự án thể hiện sự kế thừa tư tưởng và màu sắc của Barragán là khách sạn Camino Real ở khu Polanco, Thành phố Mexico – nơi tôn vinh văn hóa bản địa qua ngôn ngữ thiết kế hiện đại và trang nhã.

Di sản

Barragán qua đời tại Thành phố Mexico ở tuổi 86. Trong di chúc, ông chỉ định ba người quản lý di sản của mình: Ignacio Díaz Morales, Óscar Ignacio González và Raúl Ferrera. Ignacio Díaz Morales, một người bạn và cũng là kiến trúc sư, được thừa kế thư viện của Barragán. Ông có nhiệm vụ lựa chọn một tổ chức phù hợp để tiếp nhận bộ sưu tập sách. Óscar Ignacio González, một người bạn thời thơ ấu, nhận các vật dụng cá nhân của Barragán. Raúl Ferrera, cộng sự kinh doanh của ông, nhận quyền lưu trữ và bản quyền các tác phẩm. Díaz Morales đã thành lập Quỹ Kiến trúc Tapatía (Fundación de Arquitectura Tapatía), một tổ chức tư nhân điều hành ngôi nhà Casa Barragán, được đồng sở hữu cùng chính quyền bang Jalisco. Ngôi nhà hiện là một bảo tàng tôn vinh Barragán và đóng vai trò cầu nối giữa các học giả, kiến trúc sư muốn tham quan những công trình khác của Barragán tại Mexico. UNESCO đã đưa Casa Luis Barragán vào danh sách Di sản Thế giới năm 2004.

Sau khi Raúl Ferrera qua đời năm 1993, kho lưu trữ và quyền bản quyền liên quan trở thành tài sản của vợ ông Ferrera. Bà đã cố gắng tìm một nhà sưu tầm hoặc tổ chức trong nước để lưu giữ các tài liệu này, nhưng không thành công, nên đã bán lại cho phòng tranh Max Protetch ở New York. Các tài liệu sau đó được giới thiệu cho một số khách hàng tiềm năng, trong đó có Bảo tàng Thiết kế Vitra (Vitra Design Museum), khi đó đang lên kế hoạch tổ chức triển lãm về Luis Barragán vào năm 1994. Phù hợp với chính sách sưu tầm tư liệu thiết kế và kiến trúc của công ty Vitra, toàn bộ kho lưu trữ cuối cùng đã được mua lại và chuyển giao cho Quỹ Barragán (Barragan Foundation) tại Thụy Sĩ.

Kho lưu trữ này bao gồm 13.500 bản vẽ, 7.700 ảnh in, 82 bảng ảnh, 7.800 ảnh slide, 290 ấn phẩm về công trình của Barragán, 54 ấn phẩm do chính ông sưu tầm, 7 tập tài liệu báo chí, 7 mô hình kiến trúc, cùng nhiều hồ sơ ghi chép, ghi chú, danh sách, thư từ, một số món đồ nội thất và các vật dụng khác.

Quỹ Barragán là một tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Birsfelden, Thụy Sĩ. Từ năm 1996, quỹ quản lý kho lưu trữ các tác phẩm của Luis Barragán, và vào năm 1997 đã mua lại bộ âm bản ảnh của nhiếp ảnh gia Armando Salas Portugal – người từng ghi lại các công trình của Barragán. Sứ mệnh của Quỹ là truyền bá hiểu biết về di sản văn hóa của Luis Barragán thông qua việc bảo tồn và nghiên cứu kho tư liệu và các nguồn lịch sử liên quan, xuất bản sách, tổ chức triển lãm, cung cấp chuyên môn và hỗ trợ các tổ chức, nhà nghiên cứu. Quỹ Barragán sở hữu toàn bộ quyền tác giả đối với các tác phẩm của Luis Barragán cũng như ảnh của Armando Salas Portugal liên quan đến ông.

Công trình nổi bật

Tất cả các dự án đã hoàn thành của Barragán đều ở Mexico.

• Las Arboledas / North of Mexico City (1955–1961)
• House for the architect / Barragán House, Mexico City (1947–48)
• Jardines del Pedregal Subdivision, Mexico City (1945–53)
• Tlalpan Chapel, Tlalpan, Mexico City (1954–60)
• Gálvez House, Mexico City (1955)
• Jardines del Bosque Subdivision, Guadalajara (1955–58)
• Torres de Satélite, Mexico City (1957–58), in collaboration with Mathias Goeritz
• Cuadra San Cristóbal, Los Clubes, Mexico City (1966–68)
• Gilardi House, Mexico City (1975–77)
• Cuernavaca Racquet Club, Cuernavaca, Morelos, Mexico (1976-1980)

Công trình Luis Barragán House and Studio

(Xem thêm: Luis Barragán House and Studio)

Luis Barragán thành lập xưởng kiến trúc của mình tại Thành phố Mexico. Tòa nhà hiện nay là một bảo tàng, nhưng chỉ mở cửa tham quan theo lịch hẹn trước. Công trình được xây dựng từ năm 1948, phản ánh phong cách ưa thích của Barragán, và cũng là nơi ông sống suốt cuộc đời. Hiện nay, công trình thuộc sở hữu chung của bang Jalisco và Quỹ Arquitectura Tapatía Luis Barragán. Nơi đây đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới vào năm 2004.

Trong văn hóa đại chúng

Trong loạt manga Bleach của Tite Kubo, nhân vật Baraggan Louisenbarn được đặt tên theo Luis Barragán.

Tài liệu đọc thêm

• Ambasz, Emilio, The Architecture of Luis Barragán, 1976.

• Garbutt, Lindsay. 19 tháng 9, 2018. “Casa Luis Barragán, Sacred Space of Mexican Modernism.” JSTOR Daily.

• Jackson, Estelle, và các tác giả. Luis Barragán: The Architecture of Light, Color, and Form. Catalogue triển lãm của Montage Journal (1995).

• “Luis Barragán, arquitecto,” trong Arquitectura số 70 (tháng 3 năm 1989), tr. 51–85.

• Underwood, Max. “Architect of the Intangible,” trong Americas tập 43, số 4 (1991): tr. 6–15.