Frank Lloyd Wright Sr. (8 tháng 6 năm 1867 – 9 tháng 4 năm 1959) là một kiến trúc sư, nhà thiết kế, nhà văn và nhà giáo dục người Mỹ. Ông đã thiết kế hơn 1.000 công trình trong suốt 70 năm sáng tạo. Wright đóng vai trò quan trọng trong các phong trào kiến trúc thế kỷ 20, ảnh hưởng đến các kiến trúc sư trên toàn thế giới thông qua các tác phẩm của mình và việc đào tạo hàng trăm học viên trong chương trình Taliesin Fellowship.
Wright tin vào việc thiết kế hài hòa với con người và môi trường, một triết lý mà ông gọi là kiến trúc hữu cơ (organic architecture). Triết lý này được thể hiện rõ trong công trình Fallingwater (1935), từng được gọi là “tác phẩm kiến trúc vĩ đại nhất mọi thời đại của nước Mỹ”.
Wright là người tiên phong trong phong trào Kiến trúc Trường phái Thảo nguyên (Prairie School), đồng thời phát triển khái niệm nhà ở Usonian trong thành phố lý tưởng Broadacre City – tầm nhìn của ông về quy hoạch đô thị tại Hoa Kỳ. Ông cũng thiết kế những công trình độc đáo và sáng tạo như văn phòng, nhà thờ, trường học, nhà chọc trời, khách sạn, bảo tàng và nhiều dự án thương mại khác. Các yếu tố nội thất do Wright thiết kế (bao gồm cửa sổ kính màu, sàn, đồ nội thất và cả bộ đồ ăn) được tích hợp vào các công trình này. Ông viết nhiều sách và bài báo, đồng thời là một diễn giả nổi tiếng ở Hoa Kỳ và châu Âu. Năm 1991, Viện Kiến trúc sư Hoa Kỳ vinh danh ông là “kiến trúc sư vĩ đại nhất mọi thời đại của nước Mỹ”. Năm 2019, một số công trình của ông đã được UNESCO ghi danh là Di sản Thế giới với tên gọi “Kiến trúc Thế kỷ 20 của Frank Lloyd Wright”.
Lớn lên ở vùng nông thôn Wisconsin, Wright học kỹ thuật dân dụng tại Đại học Wisconsin, sau đó học việc tại Chicago, ban đầu với Joseph Lyman Silsbee, rồi với Louis Sullivan tại Adler & Sullivan. Wright mở văn phòng riêng thành công tại Chicago năm 1893 và thành lập xưởng thiết kế tại nhà riêng ở Oak Park, Illinois vào năm 1898. Danh tiếng của ông ngày càng lan rộng, và đời sống cá nhân của ông đôi khi cũng lên báo: bỏ vợ đầu Catherine “Kitty” Tobin để đến với Mamah Cheney vào năm 1909; vụ sát hại Mamah, các con của bà và những người khác tại điền trang Taliesin của ông vào năm 1914; cuộc hôn nhân đầy sóng gió với người vợ thứ hai Miriam Noel (kết hôn 1923–1927); và cuộc tình, rồi kết hôn với Olgivanna Lazović (kết hôn 1928–1959).
Cuộc đời và học vấn ban đầu
Thời thơ ấu (1867–1885)
Frank Lloyd Wright sinh ngày 8 tháng 6 năm 1867 tại Richland Center, Wisconsin, mặc dù suốt đời ông luôn khẳng định mình sinh năm 1869. Năm 1987, một tiểu sử gia của ông gợi ý rằng tên khai sinh của ông có thể là “Frank Lincoln Wright” hoặc “Franklin Lincoln Wright”, nhưng những khẳng định này không có bằng chứng xác thực. Tài liệu chính thức sớm nhất về tên đầy đủ của ông là bản điều tra dân số Hoa Kỳ năm 1880, ghi tên “Frank Loyd Wright” (sai chính tả) làm người làm thuê cho chú của ông, James Lloyd Jones.
Cha ông, William Cary Wright (1825–1904), là một nhạc sĩ tài năng, diễn giả, và thỉnh thoảng giảng đạo, từng được nhận vào nghề luật sư năm 1857. Ông cũng là một nhà soạn nhạc đã xuất bản. Gốc từ Massachusetts, William Wright từng là mục sư Baptist, nhưng sau đó theo đạo Unitarian theo gia đình vợ.
Mẹ ông, Anna Lloyd Jones (1838/39–1923), là một giáo viên và là thành viên của dòng họ Lloyd Jones, có cha mẹ di cư từ xứ Wales đến Wisconsin. Một trong các anh em của bà, Jenkin Lloyd Jones, là một nhân vật nổi bật trong việc truyền bá đạo Unitarian ở vùng Trung Tây Hoa Kỳ.
Theo tự truyện của Wright, mẹ ông tin rằng đứa con đầu lòng của bà sẽ lớn lên để xây dựng những công trình tuyệt đẹp. Bà trang trí phòng trẻ của ông bằng các bản in tranh các nhà thờ Anh, được xé ra từ các tạp chí, để nuôi dưỡng tham vọng đó.
Wright có hai em gái: Maginel Wright Enright (1880–1966), một họa sĩ minh họa sách thiếu nhi thành công và là mẹ của nhà văn kiêm họa sĩ minh họa Elizabeth Enright, và Jane Wright (1869–1953).
Nhà phê bình kiến trúc Ada Louise Huxtable viết rằng Wright lớn lên trong một gia đình bất ổn, thường xuyên thiếu thốn tài chính và lo âu, dẫn đến một tuổi thơ bà mô tả là “rối loạn sâu sắc và rõ ràng là bất hạnh”. Cha ông từng là mục sư tại McGregor, Iowa (1869), Pawtucket, Rhode Island (1871), và Weymouth, Massachusetts (1874). Khi những khó khăn tài chính theo họ đến Weymouth, gia đình quay lại Spring Green, Wisconsin, nơi đại gia đình Lloyd Jones có thể giúp William tìm việc làm. Năm 1877, họ chuyển đến Madison, Wisconsin, nơi William dạy nhạc và làm thư ký cho hội đạo Unitarian mới thành lập. Mặc dù là một người cha xa cách, William chia sẻ niềm đam mê âm nhạc với các con mình.
Năm 1876, Anna phát hiện một bộ đồ chơi giáo dục gọi là Froebel Gifts, nền tảng của một chương trình mẫu giáo tiên tiến. Là một giáo viên được đào tạo, bà rất hứng thú với chương trình và mua một bộ, thứ mà Wright – lúc đó 9 tuổi – dành rất nhiều thời gian chơi. Các khối trong bộ này có hình học và có thể ghép lại với nhau để tạo thành các hình hai hoặc ba chiều. Trong tự truyện, Wright mô tả ảnh hưởng của những bài tập này đối với tư duy thiết kế của ông: “Trong vài năm, tôi ngồi tại chiếc bàn mẫu giáo nhỏ… và chơi… với khối lập phương, hình cầu và hình tam giác – những khối gỗ phong nhẵn mịn này… Tất cả vẫn còn nằm trong các ngón tay tôi đến tận hôm nay…”
Năm 1881, ngay sau khi Wright tròn 14 tuổi, cha mẹ ông ly thân. Năm 1884, cha ông đệ đơn ly hôn Anna với lý do “tàn nhẫn về mặt cảm xúc, bạo hành thể xác và bỏ rơi hôn nhân”. Wright học tại trường trung học Madison, nhưng không có bằng chứng ông tốt nghiệp. Cha ông rời khỏi Wisconsin sau khi ly hôn được chấp thuận vào năm 1885. Wright nói rằng ông không bao giờ gặp lại cha mình nữa.
Học vấn (1885–1887)
Năm 1886, ở tuổi 19, Wright được nhận vào Đại học Wisconsin–Madison với tư cách sinh viên đặc biệt. Ông học kỹ thuật dân dụng dưới sự hướng dẫn của giáo sư Allan D. Conover, nhưng rời trường mà không lấy bằng; năm 1955, trường đại học trao tặng ông bằng tiến sĩ danh dự về mỹ thuật khi ông đã 88 tuổi.
Chú của Wright, Jenkin Lloyd Jones, đã thuê công ty kiến trúc Joseph Lyman Silsbee để thiết kế nhà thờ All Souls ở Chicago năm 1885. Năm sau, Jones tiếp tục mời Silsbee thiết kế nhà nguyện Unity, một nhà nguyện riêng của gia đình tại Wyoming, Wisconsin.
Mặc dù không chính thức làm việc cho Silsbee, Wright là một người vẽ kỹ thuật có kỹ năng và “phụ trách phần nội thất [bản vẽ và thi công]” tại Wisconsin. Nhà nguyện này được xem là công trình đầu tiên được biết đến của ông.
Sau khi nhà nguyện hoàn thành, Wright chuyển đến Chicago.
Giai đoạn đầu sự nghiệp
Silsbee và những kinh nghiệm làm việc ban đầu (1887–1888)
Năm 1887, Wright đến Chicago để tìm việc làm. Sau trận Đại hỏa hoạn Chicago năm 1871 và làn sóng bùng nổ dân số, hoạt động xây dựng tại thành phố diễn ra sôi nổi. Trong cuốn tự truyện của mình, Wright mô tả ấn tượng đầu tiên về Chicago là một thành phố xấu xí và hỗn loạn. Chỉ vài ngày sau khi đến nơi và phỏng vấn tại một số công ty kiến trúc danh tiếng, ông được nhận vào làm họa viên cho Joseph Lyman Silsbee. Trong thời gian làm việc tại văn phòng này, ông cũng tham gia hai dự án cho gia đình: nhà thờ All Souls ở Chicago do chú ông – Jenkin Lloyd Jones – ủy thác, và Trường Hillside Home I tại Spring Green do hai người cô của ông sáng lập.
Những người làm việc tại văn phòng của Silsbee thời đó bao gồm Cecil S. Corwin (1860–1941), George W. Maher (1864–1926), và George G. Elmslie (1869–1952). Corwin, lớn hơn Wright bảy tuổi, nhanh chóng trở thành người hướng dẫn và là bạn thân thiết với ông.
Cảm thấy mức lương thấp và mong muốn kiếm được nhiều hơn, Wright tạm thời rời Silsbee để làm việc cho kiến trúc sư William W. Clay (1849–1926). Tuy nhiên, ông sớm cảm thấy bị choáng ngợp bởi khối lượng công việc và trách nhiệm mới, nên quay trở lại với Silsbee, lần này với mức lương cao hơn.
Mặc dù Silsbee chủ yếu theo đuổi phong cách kiến trúc Victoria và phục cổ, Wright cho rằng các thiết kế của ông “duyên dáng và có tính mỹ thuật” hơn so với những “tàn bạo” thường thấy vào thời kỳ đó. Wright làm việc với Silsbee trong chưa đầy một năm trước khi chuyển sang làm cho Adler & Sullivan vào khoảng tháng 11 năm 1887.
Adler & Sullivan (1888–1893)
Wright biết rằng công ty kiến trúc Adler & Sullivan tại Chicago đang “…tìm người để hoàn thành các bản vẽ nội thất của Tòa nhà Auditorium.” Wright chứng minh khả năng mô phỏng các họa tiết trang trí theo phong cách Louis Sullivan rất tốt và sau hai buổi phỏng vấn ngắn, ông chính thức trở thành thực tập sinh tại công ty. Wright không hòa hợp với các họa viên khác của Sullivan; ông viết rằng đã xảy ra một số vụ xô xát dữ dội trong những năm đầu làm việc. Về phần mình, Sullivan cũng tỏ ra ít tôn trọng nhân viên của mình. Mặc dù vậy, “Sullivan đã dìu dắt [Wright] và trao cho ông nhiều trách nhiệm thiết kế.” Để bày tỏ sự kính trọng, sau này Wright gọi Sullivan là lieber Meister (tiếng Đức, nghĩa là “bậc thầy thân yêu”). Ông cũng tạo mối quan hệ thân thiết với trưởng nhóm thiết kế Paul Mueller. Sau này, Wright đã mời Mueller tham gia xây dựng nhiều công trình công cộng và thương mại của ông từ năm 1903 đến 1923.
Ngôi nhà của Wright ở Oak Park, Illinois (1889)
Đến năm 1890, Wright có một văn phòng cạnh Sullivan, nơi ông làm việc cùng bạn là họa viên George Elmslie, người được Sullivan tuyển vào theo đề xuất của Wright. Wright đã trở thành họa viên trưởng và chịu trách nhiệm toàn bộ các thiết kế nhà ở tại văn phòng. Nhìn chung, Adler & Sullivan không thiết kế nhà ở, trừ khi khách hàng lớn của họ yêu cầu. Trong giờ làm việc, Wright tập trung vào các dự án lớn của công ty, còn các thiết kế nhà ở thường được thực hiện vào buổi tối hoặc cuối tuần tại xưởng của ông ở nhà riêng. Sau này ông tuyên bố rằng mình hoàn toàn chịu trách nhiệm thiết kế những ngôi nhà này, nhưng phân tích kiến trúc và ghi chép của nhà sử học Robert Twombly cho thấy Sullivan mới là người quyết định hình thức tổng thể và các họa tiết trang trí; Wright thường chỉ đảm nhiệm phần chi tiết từ bản phác của Sullivan. Trong thời gian này, Wright tham gia các dự án như ngôi nhà gỗ của Sullivan (1890) và nhà nghỉ James A. Charnley (1890) tại Ocean Springs, Mississippi; nhà Berry-MacHarg, nhà James A. Charnley (cả hai năm 1891), và nhà Albert Sullivan (1892), đều ở Chicago.
Dù được Sullivan cho vay tiền và tăng lương làm thêm giờ, Wright vẫn thường xuyên thiếu tiền. Ông thừa nhận rằng lý do có thể là do sở thích đắt đỏ về trang phục, xe cộ, cùng những tiện nghi xa xỉ mà ông tự thêm vào ngôi nhà của mình. Để có thêm thu nhập và trả nợ, Wright nhận các hợp đồng tư nhân cho ít nhất chín ngôi nhà. Những ngôi nhà này, sau này ông gọi là “các dự án làm lén” (bootlegged houses), được thiết kế theo phong cách Queen Anne và Colonial Revival đang thịnh hành, nhưng theo cách bảo thủ hơn. Dù vậy, không giống lối kiến trúc phổ biến lúc bấy giờ, mỗi ngôi nhà đều nhấn mạnh khối hình học đơn giản và có các yếu tố như hàng cửa sổ ngang, mái đua (cantilever), và mặt bằng mở – những đặc điểm trở thành dấu ấn trong các thiết kế sau này của ông. Tám ngôi nhà đầu tiên này vẫn còn tồn tại đến nay, bao gồm nhà Thomas Gale, Robert Parker, George Blossom và Walter Gale.
Giống như các dự án nhà ở ông làm cho Adler & Sullivan, những ngôi nhà “làm lén” cũng được thiết kế ngoài giờ. Sullivan không biết đến công việc riêng này cho đến năm 1893, khi ông nhận ra một ngôi nhà có thiết kế đặc trưng không thể nhầm lẫn của Frank Lloyd Wright. Ngôi nhà đó được xây cho Allison Harlan, chỉ cách nhà riêng của Sullivan vài dãy phố tại khu Kenwood ở Chicago. Ngoài vị trí địa lý, sự tinh khiết trong bố cục hình học và họa tiết lan can ban công mang phong cách giống như nhà Charnley có thể đã khiến Wright bị lộ. Vì hợp đồng năm năm của Wright với Sullivan nghiêm cấm mọi công việc bên ngoài, sự việc này đã dẫn đến việc ông rời khỏi công ty Adler & Sullivan.
Có nhiều câu chuyện khác nhau kể lại việc Wright và Sullivan chia tay; ngay cả Wright cũng từng kể hai phiên bản khác nhau. Trong cuốn Tự truyện, Wright khẳng định ông không biết rằng các dự án cá nhân là vi phạm hợp đồng. Khi Sullivan phát hiện, ông tức giận và cảm thấy bị xúc phạm; ông cấm Wright nhận thêm bất kỳ hợp đồng nào và từ chối chuyển quyền sở hữu ngôi nhà ở Oak Park cho đến khi hết hạn hợp đồng năm năm. Wright không thể chịu đựng được sự lạnh nhạt mới từ người thầy và cho rằng điều đó bất công. Ông “… ném cây bút xuống và rời khỏi văn phòng Adler & Sullivan, không bao giờ quay lại.” Dankmar Adler, người có cảm tình hơn với hành động của Wright, sau đó đã gửi giấy chứng nhận sở hữu nhà cho ông.
Tuy nhiên, Wright lại kể với các học trò ở Taliesin (theo ghi chép của Edgar Tafel) rằng Sullivan đã sa thải ông ngay lập tức khi biết chuyện ngôi nhà Harlan. Tafel cũng nói rằng Wright từng nhờ Cecil Corwin đứng tên thay cho một số dự án “làm lén”, cho thấy Wright ý thức được rằng mình đang vi phạm hợp đồng. Dù diễn biến cụ thể ra sao, Wright và Sullivan đã không gặp lại hay nói chuyện với nhau trong suốt 12 năm sau đó.
Chuyển tiếp và thử nghiệm (1893–1900)
Sau khi rời Adler & Sullivan, Wright thành lập văn phòng kiến trúc riêng trên tầng cao nhất của Tòa nhà Schiller do Sullivan thiết kế, nằm trên đường Randolph, Chicago. Wright chọn địa điểm này vì tháp của tòa nhà gợi nhớ đến văn phòng của Adler & Sullivan. Cecil Corwin cũng theo Wright và mở văn phòng kiến trúc tại cùng một không gian, nhưng cả hai làm việc độc lập và không xem nhau là đối tác.
Năm 1896, Wright chuyển văn phòng từ Tòa nhà Schiller đến Steinway Hall mới hoàn thành gần đó. Không gian gác mái tại đây được ông chia sẻ với các kiến trúc sư trẻ Robert C. Spencer Jr., Myron Hunt và Dwight H. Perkins. Những người này, chịu ảnh hưởng từ phong trào Nghệ thuật và Thủ công (Arts and Crafts Movement) và triết lý của Louis Sullivan, đã hình thành nên nhóm kiến trúc được biết đến với tên gọi Trường phái Đồng bằng (Prairie School). Họ được Marion Mahony – học trò của Perkins – gia nhập. Mahony chuyển sang nhóm của Wright năm 1895 và đảm nhận việc vẽ trình bày và phối màu bằng màu nước. Là người phụ nữ thứ ba được cấp phép hành nghề kiến trúc tại bang Illinois và cũng là một trong những kiến trúc sư nữ đầu tiên của Hoa Kỳ, Mahony còn thiết kế nội thất, kính màu, và đèn trang trí cho các ngôi nhà của Wright. Từ năm 1894 đến đầu thập niên 1910, nhiều kiến trúc sư quan trọng của Trường phái Đồng bằng cùng nhiều cộng sự tương lai của Wright đã bắt đầu sự nghiệp tại văn phòng Steinway Hall.
Các dự án của Wright trong giai đoạn này theo hai mô hình cơ bản. Công trình độc lập đầu tiên của ông, ngôi nhà Winslow, kết hợp họa tiết trang trí kiểu Sullivan với hình khối hình học đơn giản và đường nét ngang. Các công trình như Chung cư Francis (1895, đã phá dỡ năm 1971), Nhà Heller (1896), Nhà Rollin Furbeck (1897) và Nhà Husser (1899, phá dỡ năm 1926) đều được thiết kế theo phong cách tương tự. Với các khách hàng bảo thủ hơn, Wright thiết kế những ngôi nhà mang phong cách truyền thống hơn như: Nhà Bagley theo phong cách phục hưng Hà Lan (1894), Nhà Moore I theo phong cách Tudor Revival (1895), và Nhà Charles E. Roberts theo phong cách Queen Anne (1896). Mặc dù không đủ khả năng để từ chối khách hàng do khác biệt về thẩm mỹ, ngay cả trong các thiết kế bảo thủ nhất của ông vẫn có hình khối giản lược và đôi khi có chi tiết chịu ảnh hưởng từ Sullivan.
Ngay sau khi hoàn thành Nhà Winslow năm 1894, Edward Waller – bạn và khách hàng cũ – đã mời Wright gặp kiến trúc sư và nhà quy hoạch Chicago Daniel Burnham. Burnham rất ấn tượng với Nhà Winslow và các công trình khác của Wright; ông đề nghị tài trợ cho Wright học bốn năm tại Trường Mỹ thuật École des Beaux-Arts và hai năm tại Rome. Sau đó, Wright sẽ có một vị trí trong công ty của Burnham. Dù lời đề nghị bảo đảm thành công và được gia đình ủng hộ, Wright vẫn từ chối. Burnham – người từng chỉ đạo thiết kế theo phong cách cổ điển cho Hội chợ Triển lãm Thế giới tại Chicago và là một trong những người ủng hộ mạnh mẽ phong trào Beaux Arts – cho rằng Wright đã mắc một sai lầm nghiêm trọng. Nhưng với Wright, chương trình đào tạo cổ điển của École thiếu sáng tạo và hoàn toàn đối lập với tầm nhìn kiến trúc hiện đại của ông.
Năm 1898, Wright chuyển văn phòng làm việc về ngôi nhà của mình để gắn kết công việc với cuộc sống gia đình. Điều này càng có lý vì phần lớn các dự án của ông thời điểm đó đều ở Oak Park hoặc vùng lân cận River Forest. Khi gia đình có thêm ba người con, Wright phải nhường không gian xưởng vẽ ban đầu để làm phòng ngủ, và ông đã thiết kế, xây dựng một phần mở rộng quy mô lớn ở phía bắc ngôi nhà chính để làm xưởng vẽ mới. Không gian này có cả ban công treo trong phòng thiết kế hai tầng – một trong những thử nghiệm cấu trúc sáng tạo đầu tiên của ông. Xưởng vẽ này thể hiện thẩm mỹ đang phát triển của Wright và trở thành phòng thí nghiệm cho toàn bộ các thiết kế kiến trúc của ông trong mười năm tiếp theo.
Nhà phong cách Prairie (1900–1914)
Đến năm 1901, Wright đã hoàn thành khoảng 50 dự án, bao gồm nhiều ngôi nhà ở Oak Park. Con trai ông, John Lloyd Wright, viết:
William Eugene Drummond, Francis Barry Byrne, Walter Burley Griffin, Albert Chase McArthur, Marion Mahony, Isabel Roberts và George Willis là những người vẽ bản thiết kế. Năm nam, hai nữ. Họ đeo cà vạt bay và mặc áo choàng phù hợp với thế giới nghệ thuật. Các nam kiến trúc sư để tóc giống Papa (Wright), trừ Albert – vì ông ấy không đủ tóc. Họ sùng bái Papa! Papa thích họ! Tôi biết từng người trong số họ khi ấy đều đang có những đóng góp giá trị cho sự tiên phong của kiến trúc hiện đại Mỹ mà ngày nay cha tôi nhận toàn bộ vinh quang, đau đầu và sự công nhận!
Trong khoảng 1900–1901, Frank Lloyd Wright hoàn thành bốn ngôi nhà, hiện được coi là điểm khởi đầu của “phong cách Prairie”. Hai trong số đó – Nhà Hickox và Nhà Bradley – là bước chuyển tiếp cuối cùng giữa các thiết kế ban đầu và các tác phẩm mang phong cách Prairie. Trong khi đó, Nhà Thomas và Nhà Willits được công nhận là những ví dụ trưởng thành đầu tiên của phong cách mới.
Cùng lúc, Wright phổ biến các ý tưởng mới của mình về ngôi nhà Mỹ thông qua hai bài viết trên tạp chí Ladies’ Home Journal. Các bài này được viết theo lời mời của chủ tịch Công ty xuất bản Curtis – Edward Bok – như một phần của dự án nhằm cải tiến thiết kế nhà ở hiện đại. “A Home in a Prairie Town” (Một ngôi nhà trong thị trấn đồng bằng) và “A Small House with Lots of Room in it” (Một ngôi nhà nhỏ với nhiều không gian) xuất hiện lần lượt trong các số tháng 2 và tháng 7 năm 1901. Dù các thiết kế nhà giá rẻ này không bao giờ được xây dựng, Wright nhận được nhiều yêu cầu thiết kế tương tự trong những năm sau đó.
Wright đến Buffalo và thiết kế nhà cho ba giám đốc điều hành của công ty: Nhà Darwin D. Martin (1904), Nhà William R. Heath (1905) và Nhà Walter V. Davidson (1908). Ông cũng thiết kế Graycliff (1931), một ngôi nhà nghỉ hè cho gia đình Martin bên bờ hồ Erie.
Những ngôi nhà khác của Wright được xem là kiệt tác của phong cách Prairie gồm có Nhà Frederick Robie ở Chicago và Nhà Avery & Queene Coonley ở Riverside, Illinois. Nhà Robie nổi bật với mái hiên đua dài được đỡ bởi hệ khung thép dài 110 foot (34 m), là công trình ấn tượng nhất. Khu vực phòng khách và phòng ăn kết nối thành một không gian liên tục không bị chia cắt. Với công trình này và các tòa nhà khác được xuất bản trong bộ sách Wasmuth Portfolio (1910), tác phẩm của Wright được các kiến trúc sư châu Âu biết đến và có ảnh hưởng sâu sắc đến họ sau Thế chiến thứ nhất.
Các thiết kế nhà ở thời kỳ này của Wright được gọi là “nhà Prairie” vì chúng phù hợp với cảnh quan vùng đồng bằng quanh Chicago. Những ngôi nhà phong cách Prairie thường có các đặc điểm sau: một hoặc hai tầng với phần nhà nhô một tầng, mặt bằng mở, mái thấp dốc nhẹ với mái hiên rộng, đường nét ngang mạnh mẽ, dãy cửa sổ liên tiếp (thường là cửa bật), ống khói trung tâm nổi bật, tủ âm tường có thiết kế tạo hình, và sử dụng rộng rãi vật liệu tự nhiên – đặc biệt là đá và gỗ.
Đến năm 1909, Wright bắt đầu từ bỏ mô hình nhà đơn lập phong cách Prairie dành cho tầng lớp trung lưu khá giả, chuyển sang hướng kiến trúc dân chủ hơn. Cùng năm đó, ông mang theo hồ sơ thiết kế sang châu Âu và trình bày nó với nhà xuất bản Ernst Wasmuth ở Berlin. Cuốn Studies and Executed Buildings of Frank Lloyd Wright, xuất bản năm 1911, là lần giới thiệu lớn đầu tiên về các tác phẩm của Wright tại châu Âu. Tác phẩm gồm hơn 100 tranh thạch bản các thiết kế của ông và thường được biết đến với tên gọi Wasmuth Portfolio.
Các công trình công cộng tiêu biểu (1900–1917)
Wright thiết kế trụ sở của hội văn học Alpha Delta Phi tại Đại học Cornell (1900), Trường Hillside Home II (xây cho các dì của ông) tại Spring Green, Wisconsin (1901), và Đền Unity (1905) tại Oak Park, Illinois. Là một tín hữu Unitarian suốt đời và là thành viên của Đền Unity, Wright đã đề nghị hỗ trợ thiết kế sau khi nhà thờ cũ bị cháy, và ông làm việc tại đây từ năm 1905 đến 1909. Sau này, Wright từng nói rằng Đền Unity là công trình mà tại đó ông không còn là một kiến trúc sư của kết cấu, mà đã trở thành một kiến trúc sư của không gian.
Một số công trình công cộng và dự án nổi bật khác trong giai đoạn này gồm: Tòa nhà hành chính Larkin (1905); Khách sạn Geneva Inn (Lake Geneva, Wisconsin, 1911); Midway Gardens (Chicago, Illinois, 1913); và Nhà pavilon tại Vườn quốc gia Banff (Alberta, Canada, 1914).
Thiết kế tại Nhật Bản (1917–1922)
Khi làm việc tại Nhật Bản, Wright để lại một di sản kiến trúc đáng kể. Công trình quan trọng nhất là Khách sạn Hoàng gia (Imperial Hotel), hoàn thành năm 1923. Nhờ nền móng vững chắc và kết cấu thép, khách sạn đã gần như không bị hư hại trong trận động đất lớn Kantō. Khách sạn bị hư hại trong các đợt ném bom Tokyo và trong thời gian bị quân đội Hoa Kỳ chiếm đóng sau Thế chiến II. Khi giá trị đất ở trung tâm Tokyo tăng cao, khách sạn bị coi là lỗi thời và bị phá dỡ vào năm 1968, nhưng sảnh chính đã được bảo tồn và tái dựng tại bảo tàng kiến trúc Meiji Mura ở Nagoya năm 1976.
Trường Jiyu Gakuen được thành lập như một trường nữ sinh vào năm 1921. Công trình chính được khởi công cùng năm dưới sự chỉ đạo của Wright, và sau khi ông rời đi, được tiếp tục xây dựng bởi Endo. Giống như Khách sạn Hoàng gia, ngôi trường được ốp đá Ōya.
Nhà khách Yodoko (thiết kế năm 1918, hoàn thành năm 1924) được xây dựng làm biệt thự mùa hè cho Tadzaemon Yamamura.
Kiến trúc của Frank Lloyd Wright có ảnh hưởng sâu sắc đến các kiến trúc sư trẻ người Nhật. Những kiến trúc sư Nhật mà Wright mời hợp tác để triển khai thiết kế của ông gồm có Arata Endo, Takehiko Okami, Taue Sasaki và Kameshiro Tsuchiura. Endo giám sát việc hoàn thiện Khách sạn Hoàng gia sau khi Wright rời đi năm 1922, đồng thời giám sát việc xây dựng Trường nữ sinh Jiyu Gakuen và Nhà khách Yodokō. Tsuchiura sau này phát triển các công trình gọi là “kiến trúc nhẹ”, có nhiều điểm tương đồng với các tác phẩm về sau của Wright.
Hệ thống bê tông khối dệt (Textile concrete block system)
Vào đầu những năm 1920, Wright thiết kế một hệ thống bê tông khối “dệt”. Hệ thống này sử dụng các khối bê tông đúc sẵn, được gia cường bằng hệ thống thanh sắt bên trong, cho phép “chế tạo có thể vô hạn về màu sắc, kết cấu và hình thức như một tấm thảm dệt.” Wright lần đầu sử dụng hệ thống khối dệt này tại Nhà Millard ở Pasadena, California vào năm 1923. Một đặc điểm điển hình của Wright là sự kết nối giữa cấu trúc và địa hình thông qua các dãy sân thượng vươn ra và tái tổ chức cảnh quan, khiến nó trở thành một phần không thể tách rời trong tầm nhìn của kiến trúc sư.
Với Nhà Ennis và Nhà Samuel Freeman (đều năm 1923), Wright có thêm cơ hội để thử nghiệm giới hạn của hệ thống khối dệt, bao gồm cả việc ứng dụng hạn chế trong Khách sạn Arizona Biltmore năm 1927. Nhà Ennis thường xuyên xuất hiện trong các bộ phim, truyền hình và ấn phẩm để biểu tượng cho hình ảnh tương lai. Con trai của Wright, Lloyd Wright, là người giám sát thi công các công trình Storer, Freeman và Ennis. Nhà sử học kiến trúc Thomas Hines từng cho rằng vai trò của Lloyd trong các dự án này thường bị xem nhẹ.
Sau Thế chiến II, Wright cải tiến hệ thống bê tông khối này và gọi nó là hệ thống Usonian Automatic, từ đó tạo nên một số công trình nhà ở tiêu biểu. Như ông đã giải thích trong cuốn The Natural House (1954): “Các khối ban đầu được đúc tại công trường bằng cách nén bê tông vào các khuôn gỗ hoặc kim loại ôm quanh, với một mặt ngoài (có thể được tạo hoa văn), và một mặt trong, thường có dạng khoang để giảm trọng lượng.”
Đời tư
Biến cố gia đình
Năm 1903, khi Wright đang thiết kế một ngôi nhà cho Edwin Cheney (một người hàng xóm ở Oak Park), ông đã đem lòng yêu vợ của Cheney, Mamah Borthwick Cheney. Mamah là một người phụ nữ hiện đại, có những mối quan tâm vượt ra ngoài phạm vi gia đình. Bà là một nhà nữ quyền tiên phong, và Wright xem bà là người ngang hàng với ông về mặt trí tuệ. Mối quan hệ của họ trở thành đề tài bàn tán trong thị trấn; họ thường được thấy cùng nhau lái xe qua các con đường ở Oak Park. Năm 1909, Wright và Mamah Cheney gặp nhau ở châu Âu, bỏ lại vợ/chồng và con cái của họ phía sau. Wright ở lại châu Âu gần một năm, đầu tiên ở Florence, Ý (sống với con trai cả Lloyd), sau đó ở Fiesole, Ý cùng với Mamah. Trong thời gian này, Edwin Cheney đã chấp nhận ly dị Mamah, trong khi vợ của Frank là Catherine thì từ chối ly hôn.
Sau khi trở về Hoa Kỳ vào tháng 10 năm 1910, Wright thuyết phục mẹ mình mua đất cho ông ở Spring Green, Wisconsin. Mảnh đất này được mua vào ngày 10 tháng 4 năm 1911, nằm gần khu đất của gia đình mẹ ông, nhà Lloyd-Jones. Đến tháng 5 năm 1911, Wright bắt đầu xây dựng ngôi nhà mới của mình, đặt tên là Taliesin. Cái tên Taliesin bắt nguồn từ truyền thống xứ Wales bên phía mẹ ông: Taliesin là tên của một nhà thơ, pháp sư và tu sĩ người Wales. Phương châm của gia đình, “Y Gwir yn Erbyn y Byd” (“Chân lý đối đầu thế gian”), được lấy từ nhà thơ Wales Iolo Morganwg, người cũng có một người con tên là Taliesin. Phương châm này đến nay vẫn là khẩu hiệu của giới druids và trưởng ban thơ ca của lễ hội Eisteddfod tại Wales.
Bi kịch tại Taliesin
Ngày 15 tháng 8 năm 1914, khi Wright đang làm việc ở Chicago, Julian Carlton – một người hầu – đã phóng hỏa khu nhà ở của Taliesin rồi giết chết bảy người bằng rìu trong khi ngọn lửa bùng cháy. Những người thiệt mạng bao gồm Mamah, hai con của bà (John và Martha Cheney), một người làm vườn (David Lindblom), một người vẽ kỹ thuật (Emil Brodelle), một công nhân (Thomas Brunker), và con trai của một công nhân khác (Ernest Weston). Hai người sống sót, trong đó có William Weston, người đã giúp dập tắt đám cháy thiêu rụi gần như toàn bộ khu nhà ở. Carlton uống axit hydrochloric để tự sát ngay sau vụ tấn công nhưng không chết, suýt bị dân chúng xử lynch tại chỗ, song sau đó được đưa về nhà tù ở Dodgeville. Carlton chết vì tuyệt thực bảy tuần sau đó.
Ly hôn
Năm 1922, Kitty Wright cuối cùng đã đồng ý ly dị Wright. Theo các điều khoản ly hôn, Wright phải chờ một năm mới được kết hôn với người tình lúc đó là Maude “Miriam” Noel. Năm 1923, mẹ của Wright, bà Anna (Lloyd Jones) Wright qua đời. Wright kết hôn với Miriam Noel vào tháng 11 năm 1923, nhưng do bà nghiện morphin, cuộc hôn nhân này tan vỡ chưa đầy một năm sau đó. Năm 1924, sau khi đã ly thân nhưng chưa ly hôn chính thức, Wright gặp Olga (Olgivanna) Lazovich Hinzenburg. Họ dọn về sống cùng nhau ở Taliesin vào năm 1925 và không lâu sau đó, Olgivanna mang thai. Con gái của họ, Iovanna, chào đời ngày 3 tháng 12 năm 1925.
Ngày 20 tháng 4 năm 1925, một trận hỏa hoạn khác đã phá hủy khu nhà bungalow tại Taliesin. Nguyên nhân được cho là do dây điện chập trong hệ thống điện thoại mới lắp đặt. Vụ cháy cũng phá hủy một bộ sưu tập tranh in Nhật Bản mà Wright ước tính có giá trị từ 250.000 đến 500.000 đô la (tương đương khoảng 4,48 đến 8,96 triệu đô la vào năm 2024). Wright xây lại khu nhà ở và đặt tên là “Taliesin III”.
Năm 1926, chồng cũ của Olga là Vlademar Hinzenburg tìm cách giành quyền nuôi con gái Svetlana. Tháng 10 năm 1926, Wright và Olgivanna bị buộc tội vi phạm Đạo luật Mann và bị bắt tại Tonka Bay, Minnesota. Các cáo buộc sau đó đã được hủy bỏ.
Cuộc ly hôn giữa Wright và Miriam Noel được hoàn tất vào năm 1927. Một lần nữa, Wright buộc phải chờ một năm trước khi tái hôn. Wright và Olgivanna kết hôn vào năm 1928.
Giai đoạn sự nghiệp sau này
Taliesin Fellowship
Năm 1932, Wright và vợ Olgivanna kêu gọi học viên đến Taliesin để học tập và làm việc dưới sự hướng dẫn của Wright trong khi được đào tạo về kiến trúc và phát triển tinh thần. Olgivanna Wright từng là học trò của G. I. Gurdjieff – người trước đó đã thành lập một trường học tương tự. Có 23 học viên đến sống và làm việc trong năm đầu tiên, trong đó có John (Jack) H. Howe, người sau này trở thành họa viên trưởng của Wright. Tổng cộng có 625 người đã tham gia Taliesin Fellowship trong suốt cuộc đời của Wright.
Fellowship cũng là nguồn cung ứng nhân lực cho các công trình nổi bật sau này của Wright, bao gồm: Fallingwater, Trụ sở Johnson Wax, và Bảo tàng Guggenheim ở thành phố New York.
Tuy nhiên, Fellowship cũng gây tranh cãi về điều kiện sống và chất lượng đào tạo cho các học viên. Wright được cho là một người khó làm việc cùng. Một học viên từng viết: “Ông ấy hoàn toàn thiếu sự quan tâm và có một điểm mù trong việc nhìn nhận phẩm chất của người khác. Nhưng tôi tin rằng, một năm trong xưởng của ông ấy xứng đáng với mọi hy sinh.”
Fellowship sau này phát triển thành Trường Kiến trúc tại Taliesin – một trường được công nhận chính thức cho đến khi đóng cửa trong hoàn cảnh đầy tranh cãi vào năm 2020. Vào tháng 6 năm 2020, trường này đổi tên thành “The School of Architecture” và chuyển sang hoạt động cùng với Tổ chức Cosanti – nơi mà họ đã từng hợp tác trong quá khứ.
Nhà Usonian
Wright là người đã khởi xướng một loạt khái niệm phát triển ngoại ô được hợp nhất dưới tên gọi Broadacre City. Ông đề xuất ý tưởng này trong cuốn sách The Disappearing City (Thành phố biến mất) năm 1932 và sau đó công bố một mô hình thu nhỏ diện tích khoảng 1,1 mét vuông thể hiện cộng đồng tương lai này, được trưng bày tại nhiều địa điểm trong những năm tiếp theo. Cùng lúc với sự phát triển của Broadacre City (còn gọi là Usonia), Wright đã hình thành một loại hình nhà ở mới, về sau được gọi là Nhà Usonian.
Một phiên bản sớm của mẫu nhà này có thể thấy trong công trình Malcolm Willey House (1934) ở Minneapolis, nhưng lý tưởng Usonian được thể hiện đầy đủ nhất trong ngôi nhà đầu tiên của Herbert và Katherine Jacobs (1937) tại Madison, Wisconsin. Được thiết kế trên nền sàn bê tông có lưới ô tích hợp hệ thống sưởi dưới sàn, ngôi nhà áp dụng các phương pháp xây dựng mới như tường nhà gồm nhiều lớp: ván ốp gỗ bên ngoài, lõi ván ép và giấy cách nhiệt – một thay đổi đáng kể so với kiểu tường khung truyền thống. Các nhà Usonian thường có mái phẳng và không có tầng hầm hay gác mái – những đặc điểm mà Wright đã thúc đẩy từ đầu thế kỷ 20.
Nhà Usonian là phản ứng của Wright trước sự thay đổi trong đời sống gia đình Mỹ đầu thế kỷ 20, khi người giúp việc ngày càng ít xuất hiện hoặc hoàn toàn biến mất khỏi các hộ gia đình. Với mặt bằng mở dần theo thời gian, Wright đã tạo ra một “không gian làm việc” cho người phụ nữ trong gia đình – thường là bếp – nơi bà có thể vừa nấu ăn vừa để mắt đến con cái hoặc tiếp khách trong phòng ăn. Giống như các ngôi nhà kiểu Prairie trước đó, không gian sinh hoạt chính có lò sưởi làm điểm nhấn. Phòng ngủ thường tách biệt và nhỏ gọn, nhằm khuyến khích sinh hoạt chung tại khu vực sinh hoạt chính. Việc chú trọng “không gian” hơn là “phòng” là sự phát triển từ lý tưởng Prairie. Đồ nội thất âm tường phản ánh ảnh hưởng từ phong trào Thủ công mỹ nghệ từng ảnh hưởng đến giai đoạn đầu sự nghiệp của Wright. Về cấu trúc và không gian, nhà Usonian đại diện cho một mô hình sống độc lập mới và cho phép nhiều khách hàng có thể sở hữu một ngôi nhà do Wright thiết kế với chi phí hợp lý. Mô hình này đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến thiết kế nhà ở ngoại ô sau Thế chiến II. Nhiều đặc điểm của nhà ở hiện đại Mỹ ngày nay có nguồn gốc từ các thiết kế của Wright: mặt bằng mở, nền sàn đổ trực tiếp (slab-on-grade), và các kỹ thuật xây dựng đơn giản giúp dễ cơ giới hóa và nâng cao hiệu quả thi công.
Các công trình quan trọng giai đoạn sau
Fallingwater (1937), một trong những ngôi nhà nổi tiếng nhất của Wright, được xây dựng cho vợ chồng Edgar J. Kaufmann Sr. tại Mill Run, Pennsylvania. Ngôi nhà được xây vắt qua một thác nước cao 6 mét, thể hiện mong muốn của Wright về việc đưa con người đến gần hơn với thiên nhiên. Công trình mang tính nghỉ dưỡng hơn là nơi ở cố định. Cấu trúc của Fallingwater là hệ thống các ban công và sân hiên dạng console (công xôn), sử dụng đá sa thạch cho các kết cấu đứng và bê tông cho các kết cấu nằm ngang. Tổng chi phí xây dựng là 155.000 đô la (tương đương khoảng 3,39 triệu đô la năm 2024), trong đó phí thiết kế của kiến trúc sư là 8.000 đô la (khoảng 175.000 đô la năm 2024). Đây là một trong những công trình đắt giá nhất của Wright. Các kỹ sư của Kaufmann từng cho rằng thiết kế không đảm bảo an toàn, nhưng Wright đã bác bỏ ý kiến của họ. Nhà thầu đã lén gia cố thêm thép cho các kết cấu bê tông ngang. Năm 1994, công ty kỹ thuật Robert Silman and Associates kiểm tra kết cấu công trình và lập kế hoạch gia cố. Cuối thập niên 1990, thép gia cường được thêm vào bên dưới console thấp nhất cho đến khi hoàn thành phân tích chi tiết. Tháng 3 năm 2002, việc căng trước (post-tensioning) của sân hiên thấp nhất được hoàn tất.
Taliesin West, ngôi nhà và xưởng làm việc mùa đông của Wright tại Scottsdale, Arizona, là nơi thí nghiệm thiết kế của ông từ năm 1937 cho đến khi mất năm 1959. Hiện nơi đây là trụ sở của Quỹ Frank Lloyd Wright.
Việc thiết kế và xây dựng Bảo tàng Solomon R. Guggenheim ở thành phố New York là công trình lớn mà Wright theo đuổi từ năm 1943 đến năm 1959 và được xem là kiệt tác được nhận diện nhiều nhất của ông. Thiết kế trung tâm với hình xoắn độc đáo cho phép khách tham quan di chuyển bằng thang máy lên tầng cao nhất rồi đi bộ xuống theo đường xoắn dần để xem các tác phẩm nghệ thuật trừu tượng.
Tòa nhà chọc trời duy nhất của Wright từng được xây dựng là Price Tower – một tòa tháp 19 tầng ở Bartlesville, Oklahoma. Đây là một trong hai công trình nhà cao tầng duy nhất do Wright thiết kế (công trình còn lại là S.C. Johnson Wax Research Tower ở Racine, Wisconsin). Price Tower do Harold C. Price – chủ công ty H.C. Price (lĩnh vực đường ống dầu và hóa chất) – đặt hàng. Ngày 29 tháng 3 năm 2007, tòa tháp được Bộ Nội vụ Hoa Kỳ công nhận là Di tích Lịch sử Quốc gia, là một trong chỉ 20 địa điểm như vậy tại bang Oklahoma.
Monona Terrace, được Wright thiết kế năm 1937 như trụ sở hành chính cho thành phố Madison, Wisconsin, đã được hoàn thành năm 1997 trên địa điểm ban đầu, sử dụng một biến thể của thiết kế cuối cùng của Wright cho phần mặt đứng, còn phần nội thất được điều chỉnh để phù hợp với chức năng mới là trung tâm hội nghị. Thiết kế “như xây dựng” được thực hiện bởi Tony Puttnam – học trò của Wright. Dự án Monona Terrace gây tranh cãi kéo dài cho đến khi công trình hoàn tất.
Trường Đại học Florida Southern tại Lakeland, Florida, xây dựng 12 công trình (trong tổng số 18 công trình theo kế hoạch) của Wright trong giai đoạn 1941–1958 như một phần của dự án Child of the Sun. Đây là tập hợp kiến trúc lớn nhất tại một địa điểm duy nhất do Frank Lloyd Wright thiết kế.
Phong cách cá nhân và quan niệm thiết kế
Yếu tố thiết kế
Các ngôi nhà kiểu Prairie của Wright sử dụng các yếu tố thiết kế theo chủ đề và phối hợp nhất quán (thường dựa trên hình dạng thực vật), được lặp lại trong cửa sổ kính màu, thảm và các chi tiết nội thất khác. Ông có nhiều sáng tạo trong việc sử dụng vật liệu mới như gạch bê tông đúc sẵn, gạch kính, và thanh kẽm (thay vì chì truyền thống) trong các cửa sổ kính nghệ thuật. Ông cũng nổi tiếng với việc sử dụng ống thủy tinh Pyrex như một thành phần chính trong trụ sở Johnson Wax.
Wright cũng là một trong những kiến trúc sư đầu tiên thiết kế và lắp đặt đèn chiếu sáng điện đặt riêng, bao gồm cả những đèn sàn điện đầu tiên, cũng như đèn chụp thủy tinh hình cầu – vốn trước đó chưa thể thực hiện do hạn chế kỹ thuật của đèn gas. Năm 1897, ông được cấp bằng sáng chế cho “Gạch kính lăng kính” (Prism Glass Tiles), được dùng cho mặt tiền cửa hàng nhằm hướng ánh sáng vào không gian bên trong. Wright hoàn toàn yêu thích kính trong thiết kế và cho rằng kính phù hợp với triết lý kiến trúc hữu cơ (organic architecture) của ông. Theo triết lý này, tất cả các thành phần của một công trình phải thống nhất như thể chúng sinh ra để thuộc về nhau, không có gì được thêm vào mà không tính đến ảnh hưởng tổng thể.
Để gắn kết ngôi nhà với địa điểm xây dựng, Wright thường sử dụng các mảng kính lớn để làm mờ ranh giới giữa trong và ngoài. Kính cho phép tương tác với thiên nhiên trong khi vẫn bảo vệ khỏi thời tiết. Năm 1928, Wright viết một tiểu luận về kính, so sánh nó với “gương tự nhiên” như hồ, sông, và ao. Một trong những cách sử dụng kính sớm nhất của Wright là bố trí hàng loạt tấm kính dọc theo toàn bộ các bức tường để tạo nên “màn sáng” nối liền các mảng tường đặc. Qua việc sử dụng lượng kính lớn, Wright tìm cách đạt được sự cân bằng giữa cảm giác nhẹ nhàng của kính và khối rắn đặc của tường. Có thể nói, kính nghệ thuật của Wright theo phong cách Prairie là nổi bật nhất, với hình khối hình học đơn giản nhưng tạo thành những cửa sổ trang trí công phu, trở thành điểm nhấn trang trí không thể tách rời trong sự nghiệp của ông. Wright còn thiết kế cả trang phục cho chính mình.
Ảnh hưởng và hợp tác
Là người đề cao cá tính độc lập, Wright không tham gia Viện Kiến trúc sư Hoa Kỳ (AIA), mà từng gọi tổ chức này là “nơi trú ẩn của những kẻ bất tài” và “một dạng mafia được tinh chế.” Khi một đồng nghiệp gọi ông là “một tay nghiệp dư già nua,” Wright trả lời: “Tôi là tay già nhất.”
Wright hiếm khi công khai thừa nhận ảnh hưởng đến thiết kế của mình, nhưng hầu hết các nhà nghiên cứu đều đồng thuận rằng ông chịu ảnh hưởng lớn từ 5 yếu tố:
- Louis Sullivan, người ông gọi là lieber Meister (bậc thầy thân mến)
- Thiên nhiên, đặc biệt là hình dạng và họa tiết của thực vật
- Âm nhạc, với nhà soạn nhạc yêu thích là Ludwig van Beethoven
- Nghệ thuật và kiến trúc Nhật Bản
- Đồ chơi giáo dục Froebel (Froebel gifts)
Wright được tặng bộ đồ chơi Froebel khi khoảng 9 tuổi, và ông cho biết trong tự truyện rằng mình học được hình học kiến trúc từ những trò chơi mẫu giáo này: “Nhiều năm tôi ngồi trước bàn mẫu giáo, trên mặt bàn kẻ ô vuông 4 inch, chơi với khối lập phương (vuông), khối cầu (tròn), và khối tam giác (hình chóp/tam diện) – tất cả làm bằng gỗ phong trơn. Đến nay, chúng vẫn còn trong tay tôi.”
Wright viết tiếp: “Giá trị của tất cả những điều đó là sự đánh thức tâm trí trẻ thơ trước nhịp điệu cấu trúc của thiên nhiên… Tôi nhanh chóng trở nên nhạy bén với các mô hình kiến tạo hiện hữu trong mọi thứ tôi nhìn thấy.”
Wright thường nhận hết công trạng cho các công trình mà nhân viên của ông thực hiện, và xem các kiến trúc sư trong Trường phái Prairie khác là những kẻ mô phỏng hoặc phụ tá của mình. Tuy nhiên, như bất kỳ kiến trúc sư nào khác, Wright vẫn làm việc theo phương thức cộng tác và lấy cảm hứng từ người khác. Giai đoạn đầu, ông từng làm việc với các kiến trúc sư hàng đầu thuộc Trường phái Chicago, bao gồm Louis Sullivan. Trong thời kỳ Prairie, văn phòng của ông quy tụ nhiều kiến trúc sư tài năng như William Eugene Drummond, John Van Bergen, Isabel Roberts, Francis Barry Byrne, Albert McArthur, Marion Mahony Griffin, và Walter Burley Griffin.
Kiến trúc sư gốc Séc Antonin Raymond từng làm việc với Wright tại Taliesin và phụ trách thi công Khách sạn Imperial ở Tokyo, sau đó định cư tại Nhật và mở văn phòng riêng. Rudolf Schindler cũng làm việc cho Wright ở khách sạn Imperial và được cho là có ảnh hưởng ngược lại đến các ngôi nhà Usonian sau này. Richard Neutra, bạn thân của Schindler, cũng từng làm việc ngắn hạn với Wright. Trong thời kỳ Taliesin, Wright còn đào tạo nhiều kiến trúc sư và nghệ sĩ sau này trở nên nổi tiếng như Aaron Green, John Lautner, E. Fay Jones, Henry Klumb, William Bernoudy, và Paolo Soleri.
Nghệ thuật Nhật Bản
Wright là người đặc biệt yêu thích văn hóa Nhật Bản – ông từng tuyên bố Nhật Bản là “quốc gia lãng mạn, nghệ thuật và gắn bó với thiên nhiên nhất trên Trái Đất.” Ông say mê tranh khắc gỗ ukiyo-e, đến mức tự nhận là “nô lệ” của chúng. Wright dành nhiều thời gian rảnh để sưu tập, buôn bán và ngắm nghía các bức tranh này, tổ chức các buổi tiệc và sinh hoạt quanh chủ đề đó, cho rằng chúng có giá trị giáo dục.
Trước khi đến Nhật Bản, toàn bộ ấn tượng của ông về quốc gia này gần như chỉ đến từ tranh khắc gỗ. Ông đặc biệt bị cuốn hút bởi các đặc điểm hình thức của nghệ thuật Nhật, mô tả ukiyo-e là “hữu cơ” vì sự tinh tế, hài hòa, và khả năng gây ấn tượng thuần mỹ học. Ông yêu thích bố cục tự do, nơi các yếu tố có thể chồng lấn nhau và thiếu chi tiết dư thừa – điều ông gọi là “phúc âm của sự lược giản”.
Ông cũng chịu ảnh hưởng từ khái niệm không gian rỗng trong trà thất (chashitsu), qua cách diễn giải của Okakura Kakuzō – nơi mà phần “trống giữa mái và tường” mới chính là bản chất không gian. Wright áp dụng nguyên lý này vào quy mô lớn và nó trở thành đặc trưng phong cách của ông.
Mặt bằng nhà của Wright thường thể hiện sự tương đồng rõ với kiến trúc Nhật. Không gian mở trong các ngôi nhà sớm của ông có thể bắt nguồn từ gian Ho-O-Den trong Hội chợ Thế giới tại Chicago, nơi các vách trượt được dỡ bỏ. Unity Temple có bố cục tương đồng với kiểu gongen-zukuri của các đền Thần đạo, có thể bắt nguồn từ chuyến viếng thăm tổ hợp đền Rinnō-ji của ông năm 1905. Hình dáng các tòa tháp dạng console như Johnson Research Tower cũng có thể chịu ảnh hưởng từ chùa Nhật. Các chi tiết trang trí kính màu và bản vẽ sôi động của Wright cho thấy dấu vết kỹ thuật từ ukiyo-e.
Một số học giả hiện đại cho rằng các yếu tố trên khiến kiến trúc của Wright thể hiện được tính iki – một mỹ học Nhật Bản đặc trưng bởi sự thanh lịch và kín đáo.
Tư tưởng nghệ thuật Nhật của Wright có thể bắt nguồn nhiều từ học giả Ernest Fenollosa – người ông có thể đã biết đến trong giai đoạn 1890–1893. Nhiều quan điểm của Fenollosa tương đồng với Wright: kiến trúc là “nghệ thuật mẹ,” phản đối sự phân ly giữa kết cấu và trang trí, và khái niệm “toàn thể hữu cơ” trong tranh ukiyo-e. Giống Fenollosa, Wright xem kiến trúc Phục Hưng là sự thoái hóa, và thừa nhận tranh Nhật đã “hạ bệ” Phục Hưng trong mắt ông. Bài luận phê bình nghệ thuật của Wright The Japanese Print: An Interpretation có thể được xem là sự mở rộng ý tưởng của Fenollosa.
Dù Wright luôn thừa nhận ảnh hưởng từ nghệ thuật và kiến trúc Nhật, ông phản đối kịch liệt khi bị cho là bắt chước. Theo ông, nghệ thuật Nhật chỉ đơn giản là xác nhận nguyên lý cá nhân ông đã sẵn có – không phải nguồn cảm hứng đặc biệt. Khi bị Charles Robert Ashbee cáo buộc “cố gắng mang mô thức Nhật sang Hoa Kỳ,” Wright phản bác rằng điều đó “đi ngược với tôn giáo của tôi.” Tuy vậy, sự khẳng định của ông không ngăn được người đời tiếp tục ghi nhận ảnh hưởng Nhật Bản trong suốt cuộc đời sự nghiệp của ông.
Sưu tầm và buôn bán nghệ thuật
Wright cũng là một nhà buôn nghệ thuật Nhật Bản tích cực, chủ yếu là tranh ukiyo-e. Ông thường đảm nhận đồng thời vai trò kiến trúc sư và nhà buôn nghệ thuật cho cùng một khách hàng: thiết kế nhà rồi cung cấp cả nghệ thuật để trang trí nội thất. Có thời gian, thu nhập từ việc bán tranh còn vượt cả thu nhập từ nghề kiến trúc. Ông cũng sở hữu một bộ sưu tập cá nhân, thường dùng làm công cụ giảng dạy cho học trò trong các buổi gọi là “tiệc tranh” (print parties); để phù hợp với gu thẩm mỹ của mình, đôi khi ông còn tự tô màu lại các bản in này bằng bút chì màu hoặc bút sáp.
Wright sở hữu tranh của các danh họa như Okumura Masanobu, Torii Kiyomasu I, Katsukawa Shunshō, Utagawa Toyoharu, Utagawa Kunisada, Katsushika Hokusai và Utagawa Hiroshige; ông đặc biệt yêu thích Hiroshige, người mà ông xem là “họa sĩ vĩ đại nhất thế giới.”
Chuyến đi đầu tiên của Wright tới Nhật Bản là năm 1905, nơi ông mua hàng trăm bản in. Năm sau đó, ông giúp tổ chức cuộc triển lãm hồi cố đầu tiên trên thế giới về Hiroshige tại Viện Nghệ thuật Chicago – sự kiện đã nâng tầm uy tín của ông như một chuyên gia về nghệ thuật Nhật. Trong các chuyến quay lại Nhật Bản sau đó, Wright tiếp tục mua tranh và trong nhiều năm ông là một nhân vật lớn trong giới nghệ thuật, bán nhiều tác phẩm cho các nhà sưu tầm tư nhân tên tuổi và cả các viện bảo tàng như Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan. Tổng cộng, Wright đã chi hơn 500.000 đô la cho tranh từ năm 1905 đến 1923. Năm 1912, ông viết cuốn sách The Japanese Print: An Interpretation về nghệ thuật Nhật.
Năm 1920, nhiều bản in mà Wright bán bị phát hiện có dấu hiệu bị sửa chữa, như lỗ kim hoặc sắc tố không nguyên bản. Các bản in này có thể là hành động trả đũa của một số thương nhân Nhật không hài lòng với các giao dịch ngầm của Wright. Để bảo vệ danh dự, Wright kiện một trong những nhà buôn, Kyūgo Hayashi, ra tòa; Hayashi bị kết án một năm tù và bị cấm bán tranh trong thời gian dài.
Dù Wright luôn khẳng định vô tội và cung cấp tranh thay thế nguyên bản cho khách hàng, vụ việc đã đánh dấu sự kết thúc của thời kỳ đỉnh cao trong sự nghiệp buôn tranh của ông. Ông buộc phải bán phần lớn bộ sưu tập nghệ thuật của mình để trả nợ: năm 1928, Ngân hàng Wisconsin thu hồi Taliesin và bán hàng ngàn bản in – với giá chỉ một đô la mỗi bản – cho nhà sưu tầm Edward Burr Van Vleck. Dù vậy, Wright vẫn tiếp tục sưu tập và buôn bán tranh cho đến khi qua đời năm 1959, thường dùng chúng như tài sản thế chấp hoặc để đổi lấy khoản vay. Ông từng nói Taliesin I và II “gần như được xây dựng bằng chính các bản in tranh.”
Phạm vi hoạt động trong lĩnh vực nghệ thuật của ông phần lớn bị giới sử học nghệ thuật bỏ sót hoặc đánh giá thấp trong nhiều thập kỷ. Năm 1980, Julia Meech – khi đó là phó giám tuyển nghệ thuật Nhật tại Bảo tàng Metropolitan – bắt đầu nghiên cứu lịch sử bộ sưu tập tranh Nhật của bảo tàng. Bà phát hiện ra “một tập hồ sơ dày 3 inch gồm 400 thẻ” từ năm 1918, mỗi thẻ ghi một bản in được mua từ cùng một người bán – “F. L. Wright” – cùng nhiều thư từ giữa Wright và giám tuyển đầu tiên của Bộ phận Nghệ thuật Viễn Đông là Sigisbert C. Bosch Reitz. Những khám phá này đã dẫn đến sự đánh giá lại vai trò của Wright như một nhà buôn nghệ thuật.
Quy hoạch cộng đồng
Những đề xuất và công trình quy hoạch đô thị của Frank Lloyd Wright bắt đầu từ năm 1900 và kéo dài đến cuối đời ông. Ông có 41 dự án ở quy mô thiết kế cộng đồng hoặc đô thị.
Ý tưởng về thiết kế vùng ngoại ô của ông bắt đầu từ năm 1900 với bản quy hoạch phân khu mang tên “Kế hoạch khối tứ giác” (Quadruple Block Plan) dành cho Charles E. Roberts. Thiết kế này đi ngược lại cách bố trí khu dân cư truyền thống, đặt các ngôi nhà trên các khối vuông nhỏ gồm bốn lô bằng nhau, được bao quanh bởi đường ở cả bốn phía, thay vì đặt theo hàng trên các con phố song song. Nhà ở được bố trí về phía trung tâm lô đất nhằm tối ưu hóa sân vườn, đồng thời tạo không gian riêng tư ở trung tâm. Điều này cũng mang lại tầm nhìn phong phú hơn từ mỗi ngôi nhà. Dù kế hoạch này chưa bao giờ được hiện thực hóa, Wright đã công bố nó trong Wasmuth Portfolio năm 1910.
Các thiết kế tham vọng hơn về quy hoạch toàn bộ cộng đồng được thể hiện qua bài dự thi của ông trong cuộc thi “Phát triển đất đai Chicago” do City Club of Chicago tổ chức năm 1913. Bản thiết kế là cho một phần tư khu dân cư ngoại ô. Wright mở rộng ý tưởng “khối tứ giác” và phân cấp xã hội rõ ràng: các biệt thự cao cấp nằm ở vị trí thuận lợi nhất, nhà cho tầng lớp lao động và căn hộ nằm riêng, ngăn cách bởi công viên và không gian chung. Kế hoạch cũng bao gồm mọi tiện ích của một thành phố nhỏ: trường học, viện bảo tàng, chợ, v.v. Quan điểm phân quyền này sau đó được củng cố bởi lý thuyết về Broadacre City. Triết lý đằng sau quy hoạch cộng đồng của Wright là phi tập trung: các phát triển mới nên cách xa thành phố. Trong nước Mỹ phi tập trung, mọi tiện ích có thể cùng tồn tại – “nhà máy cạnh nông trại và gia đình.”
Một số thiết kế quy hoạch cộng đồng tiêu biểu:
- 1900–03 – Quadruple Block Plan: 24 căn tại Oak Park, Illinois (không xây dựng)
- 1909 – Como Orchard Summer Colony: quy hoạch thị trấn mới ở thung lũng Bitterroot, Montana
- 1913 – Cuộc thi phát triển đất ở ngoại ô Chicago
- 1934–59 – Broadacre City: thiết kế thành phố phi tập trung lý thuyết, được trưng bày bằng mô hình lớn
- 1938 – Suntop Homes (Cloverleaf Quadruple Housing Project): nhà ở đa hộ giá rẻ theo đơn đặt hàng của Cơ quan Công trình Liên bang
- 1942 – Cooperative Homesteads: hợp tác xã nông trại 160 mẫu, áp dụng xây dựng bằng đất ép và chôn đất (không xây dựng)
- 1945 – Usonia Homes: 47 căn tại Pleasantville, New York (3 căn do Wright thiết kế)
- 1949 – Parkwyn Village: quy hoạch tại Kalamazoo, Michigan (đa phần do kiến trúc sư khác thiết kế, 4 căn của Wright). Cộng đồng này ban đầu được thiết kế trên các lô tròn, nhưng sau đó bị chỉnh sửa thành lô vuông.
- 1949 – The Acres (Galesburg Country Homes): gồm 5 căn (4 do Wright thiết kế) tại Charleston Township, Michigan. Đây là ví dụ duy nhất về cộng đồng quy hoạch vẫn giữ nguyên lô tròn và không bị chia nhỏ cho đến nay.
Di sản
Qua đời
Ngày 4 tháng 4 năm 1959, Wright nhập viện do đau bụng và được phẫu thuật. Có vẻ như ông đang hồi phục, nhưng đã ra đi lặng lẽ vào ngày 9 tháng 4 ở tuổi 91. The New York Times lúc đó đưa tin ông thọ 89 tuổi.
Sau khi ông qua đời, di sản của Wright chìm trong tranh cãi nhiều năm. Nguyện vọng cuối cùng của người vợ thứ ba, Olgivanna, là bà, Wright và con gái của bà với người chồng trước sẽ được hỏa táng và chôn cùng nhau trong một khu vườn tưởng niệm tại Taliesin West. Theo mong muốn của chính ông, thi thể Wright đã được an táng tại nghĩa trang Lloyd-Jones, cạnh Nhà nguyện Unity, nhìn ra Taliesin ở Wisconsin. Mặc dù Olgivanna không làm thủ tục pháp lý nào để di dời hài cốt (và trái với ý nguyện của các thành viên trong gia đình và cơ quan lập pháp Wisconsin), hài cốt ông đã bị dời đi vào năm 1985 bởi các thành viên Taliesin Fellowship. Ông được hỏa táng và tro được chuyển đến Scottsdale để chôn cất theo chỉ dẫn của Olgivanna. Mộ cũ của ông ở Wisconsin nay trống nhưng vẫn được đánh dấu tên.
Lưu trữ
Sau khi Wright qua đời, phần lớn tài liệu lưu trữ của ông được bảo quản tại Quỹ Frank Lloyd Wright ở Taliesin (Wisconsin) và Taliesin West (Arizona). Bộ sưu tập này bao gồm hơn 23.000 bản vẽ kiến trúc, khoảng 44.000 bức ảnh, 600 bản thảo và hơn 300.000 bức thư cá nhân và văn phòng. Cũng có khoảng 40 mô hình kiến trúc quy mô lớn, phần lớn được làm cho triển lãm hồi cố tại MoMA năm 1940. Năm 2012, nhằm đảm bảo điều kiện bảo quản tốt hơn và giảm gánh nặng tài chính, Quỹ Wright đã hợp tác với Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại và Thư viện Kiến trúc & Mỹ thuật Avery của Đại học Columbia để chuyển kho lưu trữ tới New York. Bộ sưu tập nội thất và nghệ thuật của Wright vẫn do Quỹ nắm giữ, đồng thời Quỹ vẫn tham gia giám sát hoạt động trưng bày, hội thảo và xuất bản.
Các bức ảnh và tư liệu lưu trữ khác được lưu giữ tại Thư viện Ryerson và Burnham thuộc Viện Nghệ thuật Chicago. Lưu trữ cá nhân của kiến trúc sư đặt tại Taliesin West, Scottsdale. Bộ lưu trữ Frank Lloyd Wright bao gồm ảnh bản vẽ, thư từ đã lập chỉ mục từ thập niên 1880 cho đến cuối đời ông, cùng các tài liệu rời. Trung tâm Nghiên cứu Getty ở Los Angeles cũng có bản sao thư từ và ảnh bản vẽ trong bộ sưu tập đặc biệt về Wright. Một chỉ mục thư từ Taliesin do GS. Anthony Alofsin biên soạn có thể được tìm thấy ở các thư viện lớn.
Thư viện Công cộng Oak Park sở hữu nhiều tài liệu liên quan đến Wright, bao gồm một trong những danh mục gốc do ông xuất bản.
Các công trình bị phá hủy
Wright thiết kế hơn 400 công trình được xây dựng, trong đó khoảng 300 còn tồn tại đến năm 2023. Ít nhất năm công trình bị thiên tai phá hủy: nhà ven biển của W. L. Fuller ở Pass Christian, Mississippi bị bão Camille tàn phá năm 1969; căn lều Louis Sullivan ở Ocean Springs bị bão Katrina phá hủy năm 2005; và Nhà Arinobu Fukuhara (1918) tại Hakone, Nhật bị phá hủy trong trận động đất Kantō năm 1923. Tháng 1 năm 2006, Nhà Wilbur Wynant ở Gary, Indiana bị cháy rụi. Năm 2018, khu phức hợp Arch Oboler tại Malibu, California bị thiêu hủy trong trận cháy rừng Woolsey.
Nhiều công trình đáng chú ý khác bị phá bỏ theo chủ đích: Midway Gardens (1913, phá 1929), Tòa nhà Hành chính Larkin (1903, phá 1950), Chung cư Francis và Francisco Terrace (Chicago, 1895, phá lần lượt năm 1971 và 1974), Geneva Inn (1911, phá 1970), và Nhà lều tại Công viên Quốc gia Banff (1914, phá 1934). Khách sạn Imperial (1923) trụ vững qua trận động đất Kantō, nhưng bị phá năm 1968 do áp lực phát triển đô thị. Phòng trưng bày ô tô Hoffman tại New York (1954) bị phá vào năm 2013.
Các công trình chưa xây và xây sau khi mất
Một số thiết kế của Wright được xây sau khi ông qua đời hoặc chưa từng được thực hiện, bao gồm:
- Crystal Heights, dự án quy mô lớn ở Washington, D.C., năm 1940 (không xây)
- The Illinois, tháp cao một dặm ở Chicago, 1956 (không xây)
- Trung tâm Hành chính Quận Marin, San Rafael, California; khởi công một năm sau khi ông mất
- Monona Terrace, trung tâm hội nghị ở Madison, Wisconsin; thiết kế 1938–1959, xây xong năm 1997
- Nhà câu lạc bộ tại Nakoma Golf Resort, Plumas County, California; thiết kế 1923, mở cửa năm 2000
- Hemi-Cycle Home sử dụng năng lượng mặt trời tại Hawaii; thiết kế 1954, xây năm 1995
Ghi nhận
Về cuối đời (và sau khi qua đời), Wright nhận được nhiều danh hiệu danh dự. Ông được trao Huy chương Vàng của Viện Kiến trúc Hoàng gia Anh năm 1941. Viện Kiến trúc sư Mỹ trao Huy chương Vàng AIA năm 1949 – tượng trưng cho việc “hòa giải” giữa ông và AIA. Trong một buổi phỏng vấn, ông nói: “Tôi chưa từng gia nhập AIA, và họ biết vì sao. Khi họ trao tôi huy chương vàng tại Houston, tôi nói thẳng lý do. Tôi thấy vấn đề của kiến trúc là chính ngành kiến trúc, thì tôi gia nhập làm gì?”
Ông được trao Huy chương Frank P. Brown của Viện Franklin năm 1953. Ông cũng nhận bằng tiến sĩ danh dự từ nhiều đại học (bao gồm ĐH Wisconsin – nơi ông từng theo học) và được mời làm thành viên danh dự của nhiều viện hàn lâm nghệ thuật và kiến trúc các nước.
Năm 2000, công trình Fallingwater được bình chọn là “Tòa nhà của thế kỷ 20” trong một cuộc khảo sát không chính thức tại hội nghị thường niên của AIA. Wright là kiến trúc sư duy nhất có nhiều hơn một công trình trong danh sách này: bao gồm Fallingwater, Bảo tàng Guggenheim, Robie House và Tòa nhà Johnson Wax.
Năm 1992, Nhà hát Opera Madison công diễn vở opera Shining Brow của nhà soạn nhạc Daron Hagen và tác giả Paul Muldoon dựa trên các sự kiện đầu đời Wright. Vở này sau đó được trình diễn nhiều lần, trong đó có lần tại Fallingwater năm 2013 do Nhà hát Opera Pittsburgh dàn dựng.
Năm 2000, vở kịch Work Song: Three Views of Frank Lloyd Wright – mô tả mối quan hệ giữa cuộc sống cá nhân và sự nghiệp của Wright – ra mắt tại Nhà hát Milwaukee Repertory.
Năm 1966, Bưu điện Hoa Kỳ phát hành tem 2 xu mang hình Wright trong loạt “Những người Mỹ tiêu biểu.”
Bài hát So Long, Frank Lloyd Wright do Paul Simon sáng tác theo đề nghị của Art Garfunkel, dù chính Simon thừa nhận ông không biết gì về Wright khi viết ca khúc.
Năm 1957, Arizona dự định xây nhà quốc hội mới. Wright cho rằng bản thiết kế được chọn quá lỗi thời nên đề xuất phương án thay thế mang tên Oasis. Năm 2004, một phần tháp từ thiết kế này được dựng tại Scottsdale.
Thành phố Scottsdale cũng đặt tên đoạn đường Bell Road theo tên Frank Lloyd Wright.
Tám công trình của ông – Fallingwater, Bảo tàng Guggenheim, Hollyhock House, Jacobs House, Robie House, Taliesin, Taliesin West và Unity Temple – được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới năm 2019 dưới danh hiệu “Kiến trúc thế kỷ 20 của Frank Lloyd Wright.” UNESCO nhận định các công trình này là “giải pháp sáng tạo cho nhu cầu nhà ở, thờ phụng, làm việc và giải trí,” và “có ảnh hưởng mạnh mẽ tới sự phát triển của kiến trúc hiện đại ở châu Âu.”
Gia đình
Frank Lloyd Wright kết hôn ba lần, có bốn con trai và ba con gái. Ông cũng nhận nuôi Svetlana Milanoff, con gái của người vợ thứ ba Olgivanna Lloyd Wright.
Vợ/bạn đời của ông gồm:
- Catherine “Kitty” (Tobin) Wright (1871–1959): nhân viên xã hội, quý bà thượng lưu (kết hôn tháng 6/1889, ly dị tháng 11/1922)
- Martha Bouton “Mamah” Borthwick (1869–1914): dịch giả, người tình của Wright (1909–1914), qua đời trong vụ sát hại tại Taliesin
- Maude “Miriam” (Noel) Wright (1869–1930): nghệ sĩ (kết hôn tháng 11/1923, ly dị tháng 8/1927)
- Olga Ivanovna “Olgivanna” (Lazovich Milanoff) Lloyd Wright (1897–1985): vũ công, nhà văn (kết hôn tháng 8/1928)
Con với Catherine:
- Frank Lloyd Wright Jr. (Lloyd Wright, 1890–1978): kiến trúc sư nổi bật tại Los Angeles. Con trai ông là Eric Lloyd Wright (1929–2023), kiến trúc sư tại Malibu
- John Lloyd Wright (1892–1972): phát minh ra đồ chơi “Lincoln Logs” năm 1918, kiến trúc sư tại San Diego. Con gái ông là Elizabeth Wright Ingraham (1922–2013), kiến trúc sư tại Colorado Springs
- Catherine Wright Baxter (1894–1979): nội trợ, mẹ của nữ diễn viên đoạt Oscar Anne Baxter. Anne là mẹ của Melissa Galt, nhà thiết kế nội thất tại Scottsdale
- David Samuel Wright (1895–1997): đại diện sản phẩm xây dựng, chủ nhân của David & Gladys Wright House
- Frances Wright Caroe (1898–1959): quản lý nghệ thuật
- Robert Llewellyn Wright (1903–1986): luật sư, chủ nhân của căn nhà do Wright thiết kế tại Bethesda, Maryland
Con với Olgivanna:
- Svetlana Peters (1917–1946): nhạc sĩ, qua đời cùng con trai Daniel trong tai nạn ô tô. Sau đó con trai còn lại là Brandoch Peters (1941–2022) được Wright và Olgivanna nuôi. Chồng cũ của Svetlana, William Wesley Peters, sau này kết hôn với Svetlana Alliluyeva – con gái út của Joseph Stalin
- Iovanna Lloyd Wright (1925–2015): nghệ sĩ và nhạc sĩ
Sách
- Ausgeführte Bauten und Entwürfe von Frank Lloyd Wright (Wasmuth Portfolio) (1910)
- An Organic Architecture: The Architecture of Democracy (1939)
- In the Cause of Architecture: Essays by Frank Lloyd Wright for Architectural Record 1908–1952 (1987)
- Visions of Wright: Photographs by Farrell Grehan, Introduction by Terence Riley (ISBN 0-8212-2470-0) (1997)
Công trình kiến trúc
- Nhà và xưởng của Frank Lloyd Wright, Oak Park, Illinois, 1889–1909
- Nhà Winslow, River Forest, Illinois, 1894
- Nhà B. Harley Bradley, Kankakee, Illinois, 1900–1901
- Nhà Frank Thomas, Oak Park, Illinois, 1901
- Dinh thự Ward Winfield Willits, và Nhà người làm vườn cùng chuồng ngựa, Highland Park, Illinois, 1901
- Nhà Dana–Thomas, Springfield, Illinois, 1902
- Tòa nhà Hành chính Larkin, Buffalo, New York, 1903 (đã phá hủy năm 1950)
- Nhà Darwin D. Martin, Buffalo, New York, 1903–1905
- Đền Unity, Oak Park, Illinois, 1904
- Nhà Dr. G.C. Stockman, Mason City, Iowa, 1908
- Nhà Edward E. Boynton, Rochester, New York, 1908
- Dinh thự Frederick C. Robie, Chicago, Illinois, 1909
- Khách sạn Park Inn, khách sạn duy nhất còn lại do Wright thiết kế, Mason City, Iowa, 1910
- Taliesin, Spring Green, Wisconsin, 1911 & 1925
- Midway Gardens, Chicago, Illinois, 1913 (đã phá hủy năm 1929)
- Nhà Hollyhock (Dinh thự Aline Barnsdall), Los Angeles, 1919–1921
- Nhà Ennis, Los Angeles, 1923
- Khách sạn Imperial, Tokyo, Nhật Bản, 1923 (đã phá hủy năm 1968; sảnh vào được tái dựng tại Meiji Mura gần Nagoya năm 1976)
- Westhope (Dinh thự Richard Lloyd Jones), Tulsa, Oklahoma, 1929
- Nhà Malcolm Willey, Minneapolis, Minnesota, 1934
- Fallingwater (Dinh thự Edgar J. Kaufmann Sr.), Mill Run, Pennsylvania, 1935–1937
- Trụ sở Johnson Wax, Racine, Wisconsin, 1936
- Nhà Jacobs thứ nhất, Madison, Wisconsin, 1936–1937
- Các ngôi nhà Usonian, nhiều địa điểm khác nhau, 1930s–1950s
- Taliesin West, Scottsdale, Arizona, 1937
- Wingspread, Dinh thự Herbert F. Johnson ở Wind Point, Wisconsin, 1937
- Nhà Pope–Leighey, Alexandria, Virginia, 1941
- Child of the Sun, khuôn viên Trường Đại học Southern Florida, Lakeland, Florida, 1941–1958, nơi có bộ sưu tập công trình của Wright lớn nhất
- Đền First Unitarian Society of Madison, Shorewood Hills, Wisconsin, 1947
- Cửa hàng quà tặng V. C. Morris, San Francisco, California, 1948
- Nhà Kenneth và Phyllis Laurent, Rockford, Illinois, ngôi nhà duy nhất Wright thiết kế có thể tiếp cận cho người khuyết tật, 1951
- Tháp Price, Bartlesville, Oklahoma, 1952–1956
- Giáo đường Beth Sholom, Elkins Park, Pennsylvania, 1954
- Nhà thờ Chính thống Hy Lạp Annunciation, Wauwatosa, Wisconsin, 1956–1961
- Kentuck Knob, Ohiopyle, Pennsylvania, 1956
- Nhà tiền chế Marshall Erdman, nhiều địa điểm khác nhau, 1956–1960
- Trung tâm Hành chính Quận Marin, San Rafael, California, 1957–1966
- Trạm xăng R. W. Lindholm, Cloquet, Minnesota, 1958
- Bảo tàng Solomon R. Guggenheim, Thành phố New York, 1956–1959
- Nhà hát Gammage Memorial, Tempe, Arizona, 1959–1964