Peter Zumthor

Peter Zumthor (sinh ngày 26 tháng 4 năm 1943) là một kiến trúc sư người Thụy Sĩ, thường được biết đến với phong cách thiết kế tối giản và không thoả hiệp. Dù chỉ điều hành một văn phòng quy mô nhỏ và không có nhiều công trình, ông vẫn giành được giải Pritzker năm 2009 và Huy chương Vàng Hoàng gia RIBA năm 2013.

Cuộc sống thời trẻ

Zumthor sinh ra tại thành phố Basel, Thụy Sĩ. Cha ông là một thợ làm tủ, điều này giúp ông tiếp xúc với thiết kế từ sớm và sau đó, vào năm 1958, ông bắt đầu học việc nghề mộc. Năm 1963, ông theo học tại Trường Nghệ thuật và Thủ công mỹ nghệ (Kunstgewerbeschule) tại Basel.

Năm 1966, ông du học tại Học viện Pratt (Pratt Institute) ở New York, theo ngành thiết kế công nghiệp và kiến trúc. Đến năm 1968, ông trở thành kiến trúc sư bảo tồn cho Phòng Bảo tồn Di tích của bang Graubünden. Công việc trùng tu các công trình lịch sử giúp ông hiểu sâu hơn về kỹ thuật xây dựng và đặc tính của các vật liệu truyền thống.

Khi hành nghề, ông bắt đầu đưa kiến thức về vật liệu vào các thiết kế mang tinh thần Hiện đại với chi tiết sắc sảo. Các công trình của ông khám phá khía cạnh xúc giác và cảm quan của không gian và vật liệu trong khi vẫn giữ được vẻ tối giản. Có người từng nói rằng “vật liệu chính trong công trình của Zumthor là ánh sáng”.

Sự nghiệp

Zumthor thành lập văn phòng kiến trúc riêng vào năm 1979. Văn phòng nhanh chóng phát triển và ông bắt đầu nhận các dự án quốc tế.

Ông từng giảng dạy tại Viện Kiến trúc Nam California và SCI-Arc ở Los Angeles (1988), Đại học Kỹ thuật Munich (1989), Đại học Tulane (1992) và Trường Cao học Thiết kế Harvard (1999). Từ năm 1996, ông là giáo sư tại Học viện Kiến trúc Accademia di Architettura di Mendrisio.

Những công trình tiêu biểu của ông gồm có:

• Kunsthaus Bregenz (1997), một khối hộp bằng kính và bê tông nhìn ra hồ Constance ở Áo
• Nhà tắm khoáng tại Vals, Thụy Sĩ (1999), với không gian như hang động
• Gian triển lãm Thụy Sĩ tại EXPO 2000 ở Hannover, được xây toàn bằng gỗ và có thể tái chế sau triển lãm
• Bảo tàng giáo phận Kolumba tại Cologne (2007)
• Nhà nguyện Bruder Klaus trên một cánh đồng gần Wachendorf

Năm 1993, Zumthor thắng cuộc thi thiết kế một trung tâm tài liệu và bảo tàng về tội ác Quốc xã trên nền trụ sở Gestapo cũ tại Berlin. Thiết kế là một tòa nhà ba tầng, cấu trúc bằng các thanh bê tông đan xen. Tuy nhiên, dự án mang tên Topography of Terror bị dừng lại do lý do tài chính và phần đã xây dựng bị phá bỏ năm 2004.

Năm 1999, Zumthor là kiến trúc sư nước ngoài duy nhất được chọn tham gia Dự án Tuyến du lịch quốc gia của Na Uy với hai công trình:

• Đài tưởng niệm các nạn nhân trong các vụ xử án phù thủy tại Varanger (hợp tác với nghệ sĩ Louise Bourgeois, hoàn thành năm 2010)
• Trạm dừng chân kiêm bảo tàng tại khu mỏ kẽm bỏ hoang Allmannajuvet (khai thác từ 1882 đến 1898, hoàn thành năm 2016)

Ông từng thiết kế một phòng trưng bày cho Quỹ nghệ thuật Dia ở Beacon, New York, dành cho tác phẩm điêu khắc 360 độ I Ching của Walter de Maria – tuy nhiên dự án không được thực hiện.

Tháng 11 năm 2009, có thông tin Zumthor đảm nhiệm thiết kế lại toàn bộ khuôn viên của Bảo tàng Nghệ thuật Hạt Los Angeles (LACMA). Gần đây, ông từ chối lời mời thiết kế thư viện mới cho trường Magdalen College thuộc Đại học Oxford.

Năm 2011, ông được chọn thiết kế gian triển lãm mùa hè thường niên của Phòng tranh Serpentine ở London, cùng nhà thiết kế cảnh quan Piet Oudolf.

Năm 2023, Werkraum Haus – một công trình do Zumthor thiết kế 10 năm trước – đã tổ chức triển lãm 40 mô hình kiến trúc của ông, trong đó có nhiều mô hình chưa từng được công bố.

Hiện nay, Peter Zumthor làm việc tại một studio nhỏ với khoảng 30 nhân viên, đặt tại Haldenstein, gần thành phố Chur, Thụy Sĩ.

Công nhận

Năm 1994, Peter Zumthor được bầu vào Học viện Nghệ thuật Berlin. Năm 1996, ông trở thành hội viên danh dự của Hiệp hội Kiến trúc sư Đức (BDA). Năm 1998, Zumthor nhận giải thưởng Kiến trúc Carlsberg nhờ hai công trình: Kunsthaus Bregenz ở Áo và Nhà tắm khoáng Vals tại Thụy Sĩ. Ông tiếp tục giành Giải thưởng Mies van der Rohe cho Kiến trúc châu Âu vào năm 1999. Gần đây, ông nhận giải Praemium Imperiale (2008) và giải thưởng Pritzker (2009). Năm 2012, ông được trao Huy chương Vàng Hoàng gia RIBA. Nhân dịp sinh nhật lần thứ 80 vào năm 2023, tờ F.A.Z. gọi ông là “nhà phù thuỷ vĩ đại của chủ nghĩa tối giản”.

Tác phẩm

Tác phẩm của Zumthor phần lớn không được công bố rộng rãi, một phần vì triết lý của ông cho rằng kiến trúc chỉ có thể cảm nhận trực tiếp bằng trải nghiệm. Những tác phẩm đã xuất bản của ông chủ yếu mang tính tự sự và hiện tượng học.

Thinking Architecture

Trong Thinking Architecture, Peter Zumthor bày tỏ động lực thiết kế những công trình có sự kết nối cảm xúc và hiện diện một cách rõ nét, có cá tính. Cuốn sách minh hoạ bằng ảnh màu của nhiếp ảnh gia Laura J. Padgett chụp ngôi nhà và studio mới của Zumthor tại Haldenstein.

“Đối với tôi, các công trình có thể sở hữu sự yên lặng tuyệt đẹp mà tôi liên tưởng đến những phẩm chất như điềm đạm, minh bạch, bền vững, hiện diện và chính trực – cũng như sự ấm áp và gợi cảm. Một công trình chỉ đơn giản là chính nó – không đại diện cho điều gì, chỉ là một công trình. Cảm giác mà tôi muốn truyền vào vật liệu vượt ra ngoài mọi quy tắc bố cục. Tính xúc giác, mùi và âm thanh chỉ là những yếu tố thuộc ngôn ngữ mà ta buộc phải sử dụng. Cảm giác thật sự chỉ xuất hiện khi tôi thành công trong việc khai thác ý nghĩa đặc biệt của vật liệu ngay trong công trình ấy – một ý nghĩa không thể cảm nhận theo cách khác. Khi tôi tập trung vào một vị trí cụ thể để thiết kế, khi tôi khám phá chiều sâu, hình dáng, lịch sử và tính cảm quan của nó, những hình ảnh từ các nơi khác lại xuất hiện: hình ảnh những nơi từng để lại ấn tượng trong tôi, nơi bình dị hoặc phi thường, những không gian tôi mang theo như ký ức bên trong; cả hình ảnh kiến trúc gợi đến nghệ thuật, điện ảnh, sân khấu hoặc văn chương.”

Atmospheres

Atmospheres là một tuyên ngôn thi ca về kiến trúc và là cánh cửa dẫn vào nguồn cảm hứng cá nhân của Zumthor. Trong chín chương ngắn kèm hình minh họa, dưới dạng quá trình tự quan sát, ông miêu tả những gì đang hiện hữu trong tâm trí khi bắt đầu tạo dựng bầu không khí cho ngôi nhà. Những hình ảnh về không gian và công trình từng gây ấn tượng với ông có vai trò ngang bằng với âm nhạc hay sách vở truyền cảm hứng.

Từ việc bố cục, “sự hiện diện” của vật liệu, đến xử lý tỷ lệ và hiệu ứng ánh sáng – Atmospheres cho phép người đọc nhìn lại những yếu tố thật sự quan trọng trong quá trình thiết kế. Theo Zumthor, không khí kiến trúc là “sự cô đặc và sắc thái đặc biệt – một cảm giác hiện diện, dễ chịu, hài hoà, đẹp – dưới ảnh hưởng đó tôi có thể trải nghiệm những điều mà bình thường không thể cảm nhận theo cách tương tự.”

Peter Zumthor Therme Vals

Therme Vals là cuốn sách duy nhất nghiên cứu toàn diện về công trình đặc biệt này. Sách bao gồm các bản vẽ, phác thảo gốc của Zumthor và ảnh của nhiếp ảnh gia Hélène Binet. Học giả kiến trúc Sigrid Hauser đóng góp các tiểu luận như “Artemis/Diana,” “Baptism,” “Mikvah,” và “Spring” – liên hệ yếu tố nguyên sơ của spa với thần thoại, nghi lễ tắm và sự thanh khiết.

Ghi chú của Zumthor giải thích khái niệm thiết kế và quá trình xây dựng, làm rõ mối quan hệ cộng sinh giữa công trình và thiên nhiên – ví dụ như việc ông kiên quyết dùng đá khai thác tại địa phương. Cả thiết kế lẫn đóng góp của ông trong cuốn sách thể hiện rõ cam kết với tính thiết yếu và sự phủ định những chi tiết thừa thãi trong kiến trúc.

Seeing Zumthor

Seeing Zumthor là dự án hợp tác độc đáo giữa Zumthor và nhiếp ảnh gia Hans Danuser. Cuốn sách tập hợp ảnh chụp các công trình của Zumthor – bắt đầu từ sự kiện mang tính cột mốc trong nhiếp ảnh kiến trúc hiện đại khi Danuser chụp hai công trình: mái che bảo tồn khảo cổ ở Chur và Nhà nguyện St Benedict ở Sumvitg. Những bức ảnh này từng gây tranh luận sôi nổi khi triển lãm lần đầu, và gần đây được tái hiện trong triển lãm về công trình Therme Vals. Seeing Zumthor tập hợp ba bộ ảnh quan trọng của Danuser và kèm theo các bài tiểu luận của các nhà sử học nghệ thuật hàng đầu, khám phá mối liên hệ giữa kiến trúc và nhiếp ảnh.

Dear to Me

Mùa hè 2017, Peter Zumthor tổ chức triển lãm Dear to Me tại Kunsthaus Bregenz, nhân kỷ niệm 20 năm một trong những công trình tiêu biểu nhất của ông. Chương trình bao gồm các cuộc đối thoại với các triết gia, nhà giám tuyển, sử gia, nhà văn, nhạc sĩ, nhiếp ảnh gia, thợ thủ công… do chính Zumthor mời tham dự. Những cuộc trò chuyện này mở ra cái nhìn sâu sắc về tư duy và thực hành của các nhân vật thú vị, từ sở thích nghệ thuật đến kinh nghiệm thủ công.

Các cuộc đối thoại được tập hợp thành 17 tập sách nhỏ, đóng trong một hộp tinh xảo. Wim Wenders cũng thực hiện một bộ phim ngắn về Zumthor có tên Notes From A Day In The Life Of An Architect, tập trung vào hai dự án sắp tới: mở rộng Bảo tàng Beyeler tại Riehen (gần Basel) và tòa nhà mới cho Bảo tàng Nghệ thuật Quận Los Angeles (LACMA).

Những công trình nổi bật

• 1983 Elementary school Churwalden, Churwalden, Graubünden, Switzerland.
• 1983 House Räth, Haldenstein, Graubünden, Switzerland.
• 1986 Shelters for Roman archaeological site, Chur, Graubünden, Switzerland.
• 1986 Atelier Zumthor, Haldenstein, Graubünden, Switzerland.
• 1989 Saint Benedict Chapel, Sumvitg, Graubünden, Switzerland.
• 1990 Art Museum Chur, Graubünden, Switzerland.
• 1993 Residential home for the elderly, Masans, Chur, Graubünden, Switzerland.
• 1994 Gugalun House, Versam, Graubünden, Switzerland.
• 1996 Spittelhof housing, Biel-Benken, Basel, Switzerland.
• 1996 Therme Vals, Vals, Graubünden, Switzerland.
• 1997 Kunsthaus Bregenz, Bregenz, Vorarlberg, Austria.
• 1997 Topography of Terror, International Exhibition and Documentation Centre, Berlin, Germany, partly built, abandoned, demolished in 2004.
• 1997–2000 Swiss Pavilion EXPO 2000, Hannover, Germany.
• 1997 Villa in Küsnacht am Zürichsee Küsnacht, Switzerland.
• 1997 Lichtforum Zumtobel Staff, Zürich, Switzerland.
• 2007 Bruder Klaus Kapelle, Mechernich-Wachendorf, Germany.
• 2007 Kolumba – Erzbischöfliches Diözesanmuseum, Cologne, Germany.
• 2009 Leiser Ensemble, Leis/Vals, Graubünden, Switzerland
• 2011 Steilneset Memorial for the Victims of the Witch Trials, Vardø, Norway
• 2011 Serpentine Gallery Pavilion 2011, London, England
• 2012 Werkraum Bregenzerwald Hof 800, 6866 Andelsbuch, Austria
• 2016 Rest area/museum, Allmannajuvet zinc mines, Norway
• 2018 ‘Secular Retreat’ summer villa for Living Architecture, Salcombe, Devon, England
• 2018–24 (under construction) LACMA, Los Angeles, CA.